LITTLE NICKY

‘Big Dumb Stupid Movies’ worden de films met Adam Sandler wel eens genoemd. Het wordt hoog tijd dat het oeuvre van deze komiek, gehaat door de critici, geliefd bij het Amerikaanse publiek, op waarde wordt geschat.

Voor velen zal de filmgeschiedenis geen groter raadsel voortbrengen dan het succes van de Amerikaanse komiek Adam Sandler (New York, 1966), wiens nieuwste film Little Nicky in januari in de Nederlandse bioscopen verschijnt. Nederland loopt nog niet echt warm voor hem, maar in Amerika trekt Sandler hele volksstammen naar de bioscoop. Daar brachten zijn vorige twee films, The waterboy en Big daddy, samen ruim 300 miljoen dollar in het laatje. Maar die enorme bezoekersaantallen, en het daardoor eveneens astronomische salaris van Sandler (25 miljoen voor Little Nicky), staan volgens de meeste vertegenwoordigers van de filmpers in geen enkele verhouding tot ’s mans beperkte talenten. Als er ooit een filmster was die een onoverbrugbare kloof tussen pers en publiek suggereert, dan is het Adam Sandler wel. Want terwijl de betalende bioscoopbezoeker maar geen genoeg van hem krijgt, roept Sandler bij critici, zowel in Amerika als daarbuiten, vaak erg zure en zelfs boze reacties op. Deels lijken die reacties ingegeven door scheve verhoudingen in een filmklimaat waarin voor integere kleine films geen doeken beschikbaar zijn, terwijl de komedies van Sandler, ook in Nederland, grootschalig worden uitgebracht.
Neem bijvoorbeeld The muse, de amusante Hollywoodsatire van schrijver/regisseur/acteur Albert Brooks, waarin Sharon Stone als het titelpersonage half Hollywood inspireert — van Rob Reiner tot Martin Scorsese. Hoe wrang, dat het succes van een film die Hollywoods chronisch gebrek aan goede ideeën hekelt, beperkt bleef tot een paar enthousiaste Amerikaanse recensenten. Maar als het om de gunst van het brede publiek gaat zijn de ‘highbrow’-komedies van Brooks niet opgewassen tegen een Adam Sandler-film, die door Brooks getypeerd wordt als ‘The Big Dumb Stupid Movie’. In een interview met de Toronto Star verweet Brooks Sandler de Amerikaanse jeugd te verpesten: "Ik heb een zoon van tien maanden en ik vraag me af wat hij zou doen als hij een paar jaar ouder was en [Big daddy] zag waarin Adam Sandler een jongetje leert hoe hij tegen een muur moet plassen. Zou hij dat gedrag na-apen? Vast wel. Ik vraag me af of Sandler zulke films zou maken als hij zelf kinderen had."

Pizza
Is er reden tot bezorgdheid wanneer een beperkt getalenteerde komiek enorm veel succes heeft met infantiele films? De combinatie is in elk geval genoeg om sommige critici te verontrusten. Vooral omdat het hen een raadsel is wat het grote publiek toch in die kwibus ziet. Waarschijnlijk is het precies datgene waaraan Albert Brooks (en velen met hem) zich ergert, en waarom ik Adam Sandler zo leuk vind: zijn verheerlijking van onvolwassen gedrag. Sandler speelt graag de eeuwige puber, voor wie niks ertoe doet in het leven behalve pizza, American Football en cartoons, en die van stupiditeit een deugd maakt. Hoewel hij elke keer de weg naar volwassenheid bewandelt, is hij bij zijn volgende film steevast weer terug bij af. Dat kan geïnterpreteerd worden als het uitmelken van een formule, maar ik zie het liever als een rode draad binnen het oeuvre van iemand die als acteur, schrijver en producent een reeks thematisch verwante films maakt.
In Billy Madison, zijn eerste hoofdrol, speelt Sandler een domme miljonairszoon die, teneinde zijn vader te kunnen opvolgen, alsnog de lagere en middelbare school moet afmaken. In The wedding singer, zijn leukste en beste film tot nu toe, laat zijn verloofde hem op de dag van het huwelijk in de steek omdat hij geen serieuze carrièreplannen wil maken. Maar het meest typische voorbeeld van Sandlers lofzang op de onvolwassenheid is Big daddy, waarin hij een luie dertiger speelt die de zorg voor een vijfjarig knulletje op zich neemt, zodat hij aan zijn vriendin kan bewijzen wel degelijk over verantwoordelijkheidsgevoel te beschikken. Dat is aanvankelijk natuurlijk niet zo, want Sandler leert het joch hoe je skaters laat struikelen in het park, en, inderdaad, hoe je tegen een muur moet plassen. En ja, dat is erg om te lachen.
Sandlers hardnekkige weigering zich volwassen te gedragen werkt bij mij aanstekelijk. Misschien wel omdat ik in dit stadium van mijn leven — waarin de studie nog net niet is afgerond en waarin ik geacht word een verstandige beroepskeuze te maken — zelf ook die onaangename druk voel om volwassen te worden, en me daar tegen wil verzetten.

Raddraaier
Dat Sandler wegkomt met zijn vaak boertige gedrag in zijn films, heeft veel met zijn innemende persoonlijkheid te maken. Tijdens mijn stages als leraar in het middelbaar onderwijs werd ik me er al van bewust dat ik puberale of brutale grappen beter kon verdragen wanneer ze gemaakt werden door iemand die ik aardig vond. Iemand waarvan ik in elk geval geen kwaadwilligheid vermoedde. Dan kon ik er vaak zelfs om lachen. Adam Sandler roept bij mij (en een goed deel van het brede publiek) blijkbaar voldoende sympathie op om met platvloerse grollen te kunnen scoren. Dat doet hij niet alleen door zichzelf altijd in de rol van underdog te casten, maar vooral door ondanks zijn lompe grappen compassie voor zijn personages aan de dag te leggen. Een Sandler-film is vaak platvloers, maar nooit gemeen. De simpele ziel uit The waterboy werd aan de lopende band vernederd en gepest, maar het hart van de film lag bij hem, en dat maakte veel goed.
Sandler is vooral sympathiek in rollen waarin hij nogal ongedwongen een goedhartige, soms ietwat schuchtere jongeman neerzet (The wedding singer, Big daddy). Ik wil graag geloven dat Sandler dan zichzelf is. Tijdens een televisie-interview bij het BBC-programma ‘Clive Anderson all talk’ maakte hij namelijk ook een tamelijk verlegen indruk. Hij wiebelde met zijn benen, staarde af en toe naar de grond en beantwoordde nerveus lachend en met gedempte stem braaf alle vragen van de Britse Ivo Niehe. In tegenstelling tot veel andere Amerikaanse komieken leek hij zijn act te hebben thuisgelaten. In Sandler zijn de grootste raddraaier en het aardigste jongetje van de klas verenigd.
Voor een grote filmster bezit Sandler overigens een zeldzame loyaliteit jegens vrienden en collega’s. Mensen met wie hij op de universiteit heeft gezeten — jazeker, en hij is nog afgestudeerd ook! — of met wie hij vroeger samenwerkte aan het satirische tv-programma ‘Saturday night live’ komen veelvuldig op de aftiteling voor. Sandlers films lijken steeds meer op een gezellig onderonsje. In Little Nicky komen acteurs uit zijn vorige films zelfs als hetzelfde typetje langsgelopen. Het zijn vaak ook niet de minsten, die Sandler voor een bijrol weet te strikken. Steve Buscemi, naast wie Sandler nog voor zijn grote doorbraak in Airheads speelde, kwam tot twee keer toe opdraven, Kathy Bates zette in The waterboy een heerlijk karikatuur van een ‘southern mama’ neer, en in Little Nicky zijn het onder andere Patricia Arquette als ‘love interest’, Quentin Tarantino als blinde straatpredikant en Harvey Keitel, die in zijn rol van Satan een meer ontspannen indruk maakt dan ooit. Gezellig zal het op de set van de aimabele Sandler ongetwijfeld zijn.

Ananas
Maar op het witte doek heeft Sandler aan zijn sympathieke inborst blijkbaar niet genoeg. Want niet zelden neemt hij zijn toevlucht tot rare stemmetjes en scheve gezichten. Een komische krachttoer is dat nooit, maar een emmer ondersteboven op je hoofd zetten en vervolgens suizebollend door de kamer waggelen is dat evenmin. Toch kan ik daar om lachen wanneer mijn tweejarig neefje dat doet. Zo vind ik de rare stemmetjes en scheve gezichten van Sandler ook leuk, omdat ze aandoenlijk zijn. Veel soeps is het niet, maar hij bedoelt het goed en heeft er zelf zichtbaar plezier in.
Wie Sandler alleen kan verdragen in zijn ‘natuurlijke’ rollen, doet er goed aan Little Nicky links te laten liggen. Sandler speelt het titelpersonage — de jongste, niet al te snuggere zoon van Satan (Keitel) — met een scheve mond, piepend hese stem en kromme rug. Nicky wordt door zijn vader naar de bovenwereld gestuurd om zijn twee oudere en veel kwaadaardigere broers terug naar de hel te brengen. Die zijn kwaad opgestapt toen pa bekendmaakte dat hij de troon nog lang niet wil afstaan. Nu willen ze hun vader uitschakelen door hel op aarde te stichten. Zolang er geen nieuwe zieltjes binnenkomen is Satan sterfelijk, zodat we Harvey Keitel langzaam zien wegrotten tot er weinig meer over is. Het lot van Satan, de hel en van de mensheid is in handen van Nicky, die zijn dagen in de hel sleet door op heavy metal-dreunen door de kamer te stampen. Als het onervaren duivelsgebroed wordt Sandler door omstandigheden dus wederom gedwongen volwassen te worden. Tijdens zijn missie ontdekt Nicky dat zijn moeder een engel was (in plaats van een geit, zoals zijn broers hem altijd voorhielden). Een duiveltje met een goed hart: subtiel is anders, maar Sandler weet zijn dualisme wel over te brengen.
Little Nicky is bovendien geen film van iemand die het grote publiek koste wat kost wil behagen. Het is Sandlers brutaalste komedie tot op heden. Wat dat betreft heeft hij misschien wel de grens bereikt van wat het grote publiek leuk vindt. Hoeveel mensen zouden er kunnen lachen om de helse poortwachter die van Satan voor straf een paar tieten op zijn hoofd krijgt getoverd? Of om Adolf Hitler die in de hel elke dag een ananas in zijn reet krijgt geduwd? Met zijn vele anarchistische grappen is Little Nicky geen film voor het hele gezin, zoals Big daddy dat wel was, en daarmee is het Sandlers eerste commerciële tegenvaller.

Stoomcursus
Misschien is dat helemaal geen slechte ontwikkeling voor Sandler. Want bij Jim Carrey zagen we iets soortgelijks. Cable guy, een donkere mediasatire, was diens eerste commerciële flop, maar ook het bewijs dat Carrey niet afhankelijk was van de gunst van het miljoenenpubliek en ook bereid was zijn talent in te zetten bij films buiten het genre van de ‘Big Dumb Stupid Movie’. Toegegeven, Carrey heeft heel wat meer in zijn mars dan Sandler. Maar feit is dat Sandler inmiddels ook al de interesse heeft gewekt van serieuze filmmakers. En net als bij de bijrollen in zijn komedies, zijn dat niet de minste namen. Martin Scorsese — die eerder gekkebekkentrekker Jerry Lewis tot een geweldig nare rol in The king of comedy wist te bewegen — zou Adam Sandler graag zien als Rat Pack-lid Joey Bishop in zijn geplande biopic over Dean Martin.
Verrassender is misschien wel dat Paul Thomas Anderson na Magnolia het liefst een ’89 minuten durende komedie met Adam Sandler’ wil maken. Nee, dat is geen grapje. Anderson sprak in interviews herhaaldelijk zijn bewondering uit over Sandler. De filmmaker heeft het afgelopen jaar een stoomcursus ‘comic writing’ genomen door te schrijven voor ‘Saturday night live’, de kweekvijver voor Amerikaanse komieken, en het scenario is inmiddels klaar. De heren zouden in het begin van 2001 al gaan draaien. Emily Watson (Breaking the waves) is naar verluidt ook al aan boord. Het klinkt als een onwaarschijnlijke samenwerking, maar wat Paul Thomas Anderson en Adam Sandler in elk geval gemeen hebben, is compassie voor hun personages.
Zou Sandler na de massa alsnog ook de critici voor zich weten te winnen? De tijd zal het leren. Maar hoewel ik vol verwachting naar de film uitkijk, heeft Adam Sandler uiteindelijk geen Scorsese of Anderson nodig om mij voor zijn puberale gedrag te winnen.

Roel Haanen