LITTLE BUDDHA

Met zijn nieuwste film wil Bernardo Bertolucci ons tijdens de feestdagen waarschuwen voor hebzucht en cynisme. Daarvoor laat hij niet het kindeke Jezus opdraven, maar een verwende Brahmaanse prins. Het resultaat is Little Buddha, een lauw sprookje met een moedige boodschap.

Na The last emperor en The sheltering sky wilde Bertolucci zijn Oosterse trilogie afsluiten met een film die hij zonder zware persoonlijke investeringen en kalmeringsmiddelen zou kunnen maken. De produktie van zijn twee vorige films eisten een (te) zware tol van hem.
In Little Buddha overtreedt Bertolucci de heiligste filmwet: conflict = drama. De meeste films van Bertolucci zijn gebaseerd op hevige conflicten tussen man en vrouw (Last tango in Paris), vader en zoon (La strategia del ragno) en rijk en arm (Novecento), maar in Little Buddha is het conflict ver te zoeken. Bovendien heeft de Italiaan voor het eerst in zijn leven een film gemaakt waarvan het hele gezin kan genieten. Lonkt Boeddha naar de boxoffice? Of heeft Bertolucci genoeg aan de negen Oscars die The last emperor in de wacht sleepte?

Dieptepunt
Een film zonder conflict, kalmeringsmiddelen en een duidelijke doelgroep, als dat maar goed gaat! Gelukkig heeft Bertolucci aan een boodschap gedacht. We mogen niet langer cynisch zijn. We moeten ons geweten kritisch bestuderen om zo tot verbetering van onszelf en de wereld te komen. Wie alleen van deze boodschap al cynisch wordt, hoeft niet verder te lezen" voor hem of haar is het te laat.
Bertolucci’s afkeer van cynisme en hebzucht is ontstaan in het Italië van de jaren tachtig, die prachtige broeikas van corruptie en vriendjespolitiek. Het aftakelingsproces van het Italiaanse normbesef was al decennia aan de gang, maar bereikte in deze periode een triest dieptepunt. Geen enkele politieke partij was in staat het land te redden en Bertolucci nam afscheid van zijn marxistische geloof. Hij had geen zin meer om films te maken in Italië (‘in de Westerse wereld is er niets meer dat me inspireert’) en richtte zijn blik oostwaarts.

Middenweg
Bertolucci verpakt zijn kerstboodschap in een eenvoudig sprookje dat voor alle leeftijden toegankelijk is. Het levensverhaal van Boeddha vormt de basis. Om het wat spannender te maken contrasteerde Bertolucci het oude verhaal — Boeddha leefde vijfhonderd jaar voor Christus — met het leven van een hedendaags Amerikaans gezin. Tibetaanse boeddhisten zien in het hoogblonde jochie Jesse Conrad de mogelijke reïncarnatie van hun onlangs overleden geestelijk leider. Jesse’s moeder (Bridget Fonda) staat aanvankelijk wel open voor de denkbeelden van de monniken, maar haar echtgenoot Dean (gespeeld door een ongelukkig gecaste Chris Isaak) is als ingenieur te nuchter voor al die poespas.
De monniken geven Jesse een boek over het leven van prins Siddharta (Keanu Reeves) die na een jeugd vol weelde én een periode van streng ascetisme uiteindelijk zijn Middenweg vindt. Na de duivel te hebben verslagen in een prachtige psychedelische scène met indrukwekkende special effects, mag Siddharta zichzelf Boeddha (‘de verlichte’) noemen. Jesse en zijn vader zijn inmiddels onder de indruk geraakt van het boeddhisme en vertrekken naar een klooster in Bhutan waar Tibetaanse monniken in ballingschap leven. Daar vindt geen ontknoping plaats, geen confrontatie, geen oplossing en geen einde. Want het leven gaat oneindig door en alles is vergankelijk.

Breder perspectief
Het Westerse gedeelte van Little Buddha verzandt in slecht acteerwerk (Chris Isaak) en goedkope scenariotrucs. Zelfs wanneer zijn beste vriend zelfmoord pleegt, lukt het Isaak nog niet om enige emotie te tonen. Die zelfmoord is overigens een doorzichtige plotwending om het scepticisme over het boeddhisme van vader Conrad te laten verdwijnen. Want die gaat ineens nadenken over leven en dood. De onophoudelijke stroom vragen van Jesse over het boeddhisme moet deze tweeëneenhalf duizend jaar oude religie hapklaar maken voor ook de allerkleinsten onder het bioscooppubliek.
Tegenover de rigide Hollywood plot staat het Oosterse gedeelte van de film. Het verhaal van Siddharta’s verlichting is een prachtig surrealistisch sprookje dat de kijker tegelijkertijd betovert en de ogen opent. Het is Bertolucci gelukt om ons Westerlingen te interesseren voor een cultuur en een religie waarover wij niet zoveel weten. Deze godsdienst — die eigenlijk meer een levensfilosofie is — plaatst onze gejaagde, ontevreden en cynische mentaliteit in een breder perspectief. De film zet aan tot nadenken. Dat Bertolucci daarnaast ook filmt met Jurassic Park in zijn achterhoofd is jammer, want nu lijkt het alsof hij twee verschillende films heeft gemaakt. Maar wie tijdens het zien van Little Buddha zijn cynisme laat vallen, kan kennismaken met de schoonheid van een religie zonder goden.

Thessa Mooij