Liefde is aardappelen

Nadat ze een deel van een houten huis in Rusland heeft geërfd, graaft Aliona van der Horst met de documentaire Liefde is aardappelen in het pijnlijke verleden van haar Russische familie.

Wat doe je toch moeilijk, zegt een stokoude Russische tante van Aliona van der Horst als ze haar vraagt naar het familieverleden onder Stalin. We leefden normaal, zoals iedereen, zegt de vrouw. Hoe verre van normaal dat was, wordt duidelijk in Liefde is aardappelen.

Eerst de voorgeschiedenis. Van der Horsts vóór WO II geboren moeder groeide op het Russische platteland met vijf zussen op. In 1968 trouwde ze met een Nederlandse student in Moskou. In 1970 werd Aliona geboren, die vanaf haar vierde met haar ouders in Nederland leefde, zodat ze nauwelijks herinneringen aan Rusland heeft.

In Liefde is aardappelen bezoekt Van der Horst na de dood van haar moeder haar Russische familie, omdat ze met neven en nichten erfgenaam is van het houten familiehuis op het platteland. Om precies te zijn heeft ze recht op zes vierkante meter, één zesde van het huis. De filmmaker grijpt het bezoek aan om diep in het familieleven te duiken. In wat voor omstandigheden groeiden haar moeder en zussen op?

De genoemde stokoude zus van haar moeder zegt dat er niets uitzonderlijks aan was, ze leefden zoals iedereen. Zonder het te beseffen, legt ze daarmee een ontstellende waarheid bloot: onder Stalin was het leven een hel voor de ‘vijanden van het volk’, maar ook voor het volk waren de levensomstandigheden erbarmelijk. Bijna iedere Rus leefde in angst en ellende. Het is duidelijk dat de oude tante de gruwelijke herinneringen aan het verleden heeft verdrongen. Een andere tante heeft dat niet, maar is er nog zo door bevangen dat ze telefonisch laat weten niet over het verleden te willen praten.

Dankzij oude brieven van haar moeder komt Van der Horst toch veel te weten over het familieverleden. De door Stalin in de jaren dertig veroorzaakte hongersnood op het platteland – de boeren moesten onder dwang hun oogst afstaan – raakte ook Van der Horsts familie. De zes zussen overleefden, maar twee andere kinderen stierven aan de gevolgen van de hongersnood. Toen een van deze kinderen doodziek was, mocht Van der Horsts oma niet thuis bij dit kind blijven, maar moest ze gedwongen op de kolchoz werken. Op steun van haar man, die in de Eerste Wereldoorlog en de Revolutie had gevochten, en in de Tweede Wereldoorlog weer naar het front werd gestuurd, hoefde ze niet te rekenen. Hij zocht zoals zoveel Russische mannen vergetelheid in de fles. Onvoorstelbaar hoe deze vrouw in deze ellende toch zes kinderen wist groot te brengen.

Liefde is aardappelen legt het stalinistische gruwelverleden bloot met brieven, getuigenissen en aangrijpende animaties, maar is ook een liefdevolle hommage aan de kracht van Russische moeders.