Levende rivier

Verdronken bomen en runderen op een besneeuwde delta: je krijgt na de verfrissende natuurdocumentaire Levende rivier gelijk zin om naar buiten te gaan.

In een natuurdocumentaire komt meestal geen mens voor, die rol wordt vaak vervuld door de voice-over. De mens kíjkt vooral naar de natuur, en lijkt er geen onderdeel van te zijn. In het weldadig kalme Levende rivier zien we alleen Ruben Smit (De nieuwe wildernis) af en toe geruisloos door het beeld kanoën, van Lobith naar de Noordzee, rustig om zich heen kijkend naar de waterjuffers, ringslangen, zeearenden en brandganzen. Toch is deze natuurdocumentaire impliciet ook een portret van de mens: hoe hij de rivieren heeft beteugeld en weer de vrije loop gelaten, naar gelang de wind waaide in het natuurbeleid. Ook kunnen dieren je een spiegel voorhouden: het leven van mens en dier kan zwaar zijn, maar bestaat ook uit samenwerking — door ons eigen beschutte leven te vergelijken met dat van een dier in overlevingsmodus kunnen we het misschien meer waarderen en hebben we hopelijk minder te klagen.
Was het een tijdje grappig om de natuurdocumentaire te bespotten, het genre heeft inmiddels weer aan gezag gewonnen. Het verfrissende van Ruben Smit is dat hij oog heeft voor het nabije. Smit kanoot in alle seizoenen, op zoek naar onbekende watergangen en stromen, van nevengeulen en rivierduinen naar ooibossen en kwelmoerassen. Volgens Smit gaat het goed met de Nederlandse rivieren, de "groene aders door stedelijk gebied": dankzij allerlei projecten zijn ze weer schoon en zuurstofrijk. Langs de oevers maken witte eendagsvliegen spectaculaire ‘zomersneeuw’ door in groten getale op te vliegen, nageslacht te maken en dezelfde dag alweer te sterven: het emergente leven, zoals zo’n complexe organisatiestructuur wordt genoemd, vervat in één subliem moment van schoonheid. Soms dicht Smit een dier subtiele emoties toe, zoals de mannetjeszeearend die bezoek krijgt van een dominant vrouwtje: "Zoveel intimiteit maakt hem onzeker."
Dit is geen exotische wereld die ver van ons afstaat: de verdronken bomen en de runderen op de besneeuwde delta zijn vlakbij. Je krijgt na Levende rivier gelijk zin om naar buiten te gaan en weer wat beter om je heen te kijken.

Mariska Graveland