LES SILENCES DU PALAIS

Het blijft niet bij een kopje thee

  • Datum 05-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films LES SILENCES DU PALAIS
  • Regie
    Moufida Tlatli
    Te zien vanaf
    01-01-1994
    Land
    Tunesië
  • Deel dit artikel

Exotisme is een kwaal die vooral in westerse samenlevingen woekert. De hang om in vreemde culturen uitsluitend het schilderachtige te zien en de onwil om onder het bladgoud te kijken, kent een lange traditie, die voortkomt uit een utopisch verlangen: ergens op de wereld moet het aardse paradijs bestaan. Les silences du palais laat zien dat dit niet gezocht moet worden in Tunesië halverwege de jaren vijftig. Nu eens geen bedwelmend sprookje vol exotische schoonheden uit de Arabische wereld, maar een film over de werkelijke situatie voor vrouwen: "Ons hele leven is een uitgaansverbod".

De inhoud van films over koloniale onderdrukking is meestal voorspelbaar: er zijn onderdrukkers en onderdrukten, die zich na veel opofferingen bevrijden van de tirannie. Het is geen onjuist beeld, maar nogal eenzijdig, omdat de werkelijkheid zich niet altijd in een tweedeling laat vatten. Het speelfilmdebuut van Moufida Tlatli, een in de Franse televisiewereld gepokte en gemazelde Tunesische, legt op rustige, maar daardoor niet minder doortastende, wijze de gecompliceerde werkelijkheid bloot in de Tunesische koloniale samenleving in de jaren vijftig. Enerzijds werd er uit naam van de vrijheid gestreden tegen de Franse koloniale bezetter — in 1956 leidend tot politieke onafhankelijkheid — anderzijds maakte niemand zich druk over de veredelde vorm van slavernij waarin vrouwen leefden.
Althans, dat is het geval in het sprookjesachtige paleis van prins Sid’Ali, die het roemrijke geslacht de Bey’s aanvoert, dat aan de top staat van de inheemse elite. Deze heersende bovenlaag heeft door collaboratie met de Franse bezetter haar pre-koloniale machtspositie weten te behouden. Zij heeft daarom evenveel belang bij het voortbestaan van de koloniale gezagsverhoudingen als de koloniale heerser. Les silences du palais speelt zich af tegen deze politieke achtergrond en toont de scherpe tegenstelling tussen het leven van de in hun paleis in weelde badende Bey’s en de positie van de vrouwelijke (keuken)bedienden.

Theebezorgster
Les silences du palais start in de jaren zeventig. We zien de 25-jarige Alia (een prachtige rol van Ghalia Lacroix) als zangeres optreden op een saaie bruiloft. Na afloop wordt ze opgehaald door haar vriend Lofti met wie ze tien jaar samenwoont. We horen dat zij zwanger is en dat hij wil dat zij abortus laat plegen. Tussen neus en lippen zegt hij dat hij heeft gehoord dat prins Sid’Ali is overleden. Een belangrijke mededeling, want Alia blijkt in het paleis te zijn opgegroeid. Naar aanleiding van de dood van de prins besluit ze om nog één keer naar het paleis — lees: naar haar verleden — terug te keren.
Aangekomen in het paleis springt de film twintig jaar terug in de tijd en zien we een vijfjarige Alia (Hend Sabri). Vanuit dit kinderperspectief kijken we naar de dagelijkse gang van zaken in het paleis. Dat stemt niet vrolijk. Het prinselijke gezelschap oefent de absolute macht uit over het personeel. Terwijl buiten het volk een felle strijd voert tegen de Franse bezetter, worstelen de decadente Bey’s zich door copieuze maaltijden heen. En de vrouw die prins Sid’Ali zijn dagelijkse thee brengt, weet dat het niet bij een kopje thee blijft. Alia’s moeder is buikdanseres en al lang de favoriete theebezorgster, wat haar een lange reeks abortussen heeft opgeleverd. Ook de geboorte van Alia is het gevolg van dit seksueel misbruik, suggereert de film.

Smeekbede
Een schrijnende tegenstelling levert niet automatisch een goede film op. Wat Les silences du palais zijn kracht geeft, zijn de observaties van de vrouwen, die hun leven slijten in een sfeer van onderdanigheid en bange gehoorzaamheid. In de woorden van een van de vrouwen: "Je hebt geen keuze, niet gehoorzamen helpt niets." De film speelt zich voornamelijk af in de keuken, waar de vrouwen hun lot beklagen, onderling ruzie maken en elkaar steunen. Dat levert fraaie scènes op, niet alleen door het sterke acteren, maar ook door de vondst om een radio in de keuken te zetten, waarop voortdurend berichten zijn te horen over de vrijheidsstrijd. De tegenstelling tussen de revolutionaire situatie buiten de paleispoorten en de slavernij in het paleis werkt uitstekend.
De film komt tot een dramatisch hoogtepunt als prins Sid’Ali tegen Alia’s moeder opmerkt dat haar dochter al ‘een echte parel’ begint te worden. Voortaan mag Alia hem zijn thee brengen. De smeekbede van haar moeder (‘zij is nog maar een kind’) kan hem niet vermurwen. Prachtig toont de film de paniek en het lijden van Alia’s moeder, die gek wordt van verdriet, dat niet geuit kan worden, want: "In het paleis heeft men ons één regel geleerd: de regel van de stilte".
Alleen omverwerping van het oude, tirannieke regime kan Alia en de andere vrouwen redden, leert de film, die van de weeromstuit de revolutionairen, gepersonifieerd in een met hulp van het paleispersoneel ondergedoken strijder, wel erg zoetsappig afschildert. Alia raakt verliefd op deze jonge strijder, die haar niet alleen taal en rekenen leert, maar ook met haar uit het paleis ontsnapt. Deze jongen is natuurlijk Lofti. Waarna we terugkeren naar het begin van de film. Zal Alia, zoals haar moeder vroeger, zich laten dwingen tot abortus, of is er voor Tunesische vrouwen inmiddels werkelijk iets veranderd? Les silences du palais bezit de woede van een pamflet, maar heeft de kwaliteit van een rijk geschakeerde film.

Jos van der Burg