LES ROSEAUX SAUVAGES

Voor het eerst heeft André Téchiné het aangedurfd om een film te maken waarin eigenlijk niets bijzonders gebeurt. Voorheen leek hij nog wel eens bang dat de toeschouwer zich zou vervelen en zorgde voor het nodige spektakel. Les roseaux sauvages, een fijnzinnige vertelling over de groei naar volwassenheid, laat zien dat het ook heel goed zonder kan.

Na L’eau froide van Olivier Assayas is Les roseaux sauvages de tweede film uit de serie ‘Tous les garçons et les filles de leur âge’ die in Nederland wordt uitgebracht. De serie is een initiatief van de Frans-Duitse televisiezender ARTE. Negen filmregisseurs maakten een film over de periode dat zijzelf tieners waren, met veel aandacht voor de subcultuur en de muziek van jongeren uit de betreffende periode.
Les roseaux sauvages speelt in 1962 in een dorp in het zuidwesten van Frankrijk. Centraal staan vier jongeren in hun laatste schooljaar en hun onderlinge verhoudingen. Die worden bepaald door enerzijds vriendschap en liefde, anderzijds door de actuele realiteit, de op zijn eind lopende onafhankelijkheidsoorlog in Algerije.
François is min of meer de hoofdpersoon: via hem komen de anderen met elkaar in contact. Hij is bevriend met Maïté, de dochter van hun lerares en overtuigd communiste. Haar ouders zijn gescheiden en daardoor lijkt ze weinig interesse te hebben voor jongens. Met Serge heeft hij zijn eerste homoseksuele ervaring. Anders dan François beschouwt Serge het als een incident: eigenlijk is hij verliefd op Maïté. Henri, van Frans-Algerijnse afkomst, is nieuw op school en wordt in eerste instantie gemeden om zijn politieke voorkeur en zijn wat cynische en hooghartige houding, maar met een aan naïviteit grenzende volharding weet François hem te naderen. Henri’s politieke ideeën staan lijnrecht tegenover die van de communistische partij, wat hem in conflict brengt met zowel Serge als Maïté.
Hoe dichtbij de oorlog ook komt wanneer de broer van Serge sneuvelt, het vinden van de eigen identiteit en het volwassen worden worden uiteindelijk toch door andere factoren bepaald. De balans die Téchiné weet te vinden tussen die verschillende krachten is overtuigend en precies goed. De oorlog is bijna het enige tijdsbepalende element in de film. Voorspelbare jaren zestig nostalgie blijft gelukkig achterwege. Vooral in de laatste scènes aan de rivier, waar politieke kwesties geen rol meer lijken te spelen en de verhoudingen bepaald worden, krijgt de film een bijna tijdloos karakter.

Terughoudend
De films van André Téchiné kennen vaak die wonderlijke afwisseling van een ingehouden verteltrant en een explosie van emoties of gebeurtenissen die zowel de film als de personages moeten intensiveren. Dat pakt niet altijd even geslaagd uit. De middelen waarmee Téchiné die intensiteit wil bereiken zijn soms zwaar aangezet, en het tempo waarin de gebeurtenissen zich voltrekken is nogal overspannen.
In Les roseaux sauvages ontbreekt die intensivering, dat dramatische, die neiging tot overrompeling. Emoties worden eerder gesuggereerd dan uitdrukkelijk geëtaleerd. Het resultaat is een rustig tempo, een regelmatige stijl en een vrij sobere manier van vertellen. Dramatiek wordt vaak zelfs geheel vermeden. Als de directeur de klas in komt om Serge mee te delen dat zijn broer Pierre is omgekomen, zien we hem alleen meelopen naar zijn kantoor.
Een mooi voorbeeld van terughoudendheid is ook de scène waarin Serge en François besluiten naar Toulouse te gaan. Samen op de brommer rijden ze door de velden, opeens maakt het knetteren van de brommer plaats voor muziek en zien we François met zijn armen om Serge’s middel innig tevreden tegen diens rug leunen. Dat zegt meer dan het hele avontuur in Toulouse en dat krijgen we dan ook niet te zien.

Gesprekken
Hij had nog verder kunnen gaan. Op verschillende momenten in de film vallen er ‘gaten’ die de toeschouwer heel goed zelf kan invullen. Het schuldgevoel van de onderwijzeres bijvoorbeeld over de dood van Pierre, die zij niet geholpen heeft toen hij wilde deserteren. Ze begint in de klas te huilen na de versregel ‘I’m haunted’, en in het ziekenhuis verschijnt hij aan haar bed. Er zitten een paar van die scènes in die in hun veelzeggendheid nog mooier geweest waren als ze niet op een bepaald moment in een gesprek uitgelegd zouden worden.
J’embrasse pas, een film van Téchiné uit 1991 die eveneens het volwassen worden als thema heeft, kent die scènes ook maar in het hoge tempo van die film is er geen tijd voor uitleg. Bovendien wordt het personage vooral van buitenaf gezien. Zijn handelen moet ons inzicht verschaffen, en niet zijn gedachten. De vier jongeren in Les roseaux sauvages leren we daarentegen voornamelijk kennen door de gesprekken die ze met elkaar voeren. Het grootste deel van de film bestaat daaruit. Deze aanpak is veel directer, maar ook minder interessant. Wat niet wil zeggen dat de personages niet interessant zijn. Téchiné weet wel degelijk belangstelling voor ze op te wekken, hoe ‘gewoon’ ze ook zijn.
Zoals de explosieve stijl van J’embrasse pas aansluit bij het jachtige en harde leven in Parijs, zo past het kalme tempo en de gelijkmatige stijl van Les roseaux sauvages bij het leven in een wat gewoon dorpje waar alleen de oorlog voor wat onrust zorgt. En dan nog voornamelijk via de radio. Les roseaux sauvages bewijst dat er geen groots spektakel nodig is om een krachtige film te maken.

Petra van der Ree