LES DISEURS DE VÉRITÉ

De Algerijnse journalist Sahafi heeft de keuze tussen een gewelddadige dood, of een leven als asielzoeker in Nederland. Het is de waarheid verzwijgen, of opkomen voor zijn overtuigingen. Hij kiest ervoor in Algerije te blijven. Karim Traïdia maakte met Les diseurs de vérité een poëtische film over een onderwerp dat hem zichtbaar na aan het hart ligt.

Een man dwaalt door de nauwe straten van zijn woonplaats. Onrustig om zich heen kijkend is hij continu voorbereid op een mogelijke aanslag. Achter ieder raam kan een sluipschutter zitten, en iedere auto kan een bom in de kofferbak hebben. Aan het eind van deze woordenloze openingssequentie richten twee mannen, die beide buiten beeld blijven, hun pistool op de slapen van de man. Zelf kijkt hij met een angstige maar tegelijk berustende blik recht voor zich uit, dwars door de camera heen. Hij is iemand die weet waarvoor hij gaat sterven, en die zekerheid geeft hem kracht.
Je kunt je afvragen wat het meest beklijft na het zien van een film: het verhaal of de sfeer. Bij de films van de Algerijns-Nederlandse regisseur Karim Traïdia overstijgt de sobere en poëtische beeldtaal met zekerheid het verhaalgegeven. Al in zijn veelvuldig bekroonde debuutfilm De Poolse bruid maakten de prachtige beelden van puur Hollandse landschappen en luchten meer indruk dan het uitgeklede verhaaltje van een Poolse vluchteling die bij een Groningse boer onderduikt. Ook Les diseurs de vérité, waarin de innerlijke worsteling van een Algerijnse journalist centraal staat, is geen verhalende film. Traïdia is een zwijgzame verbeelder. Met minieme middelen tekent hij een sferisch portret van een man die moet kiezen tussen sterven voor de waarheid of wegkwijnen in vrijheid.

Gewetensnood
De burgeroorlog woedt al geruime tijd in Algerije, het land dat Traïdia in 1976 verliet. Honderden intellectuelen, journalisten en kunstenaars werden vermoord in een van de meest gruwelijke en bloederige burgeroorlogen van de laatste tijd. Traïdia kreeg het idee voor zijn film na de moord op een journalist die vlak voor zijn dood nog op bezoek was in Nederland. De regisseur komt aan het begin ook even zelf in beeld, in een autobiografische scène waarin hij zijn kennis probeert over te halen om in Nederland asiel aan te vragen.
Weggaan of blijven? Het is de terugkerende vraag voor iedereen die van dichtbij een (burger)oorlog meemaakt. Zeker voor journalisten, die in totalitaire regimes vaak het eerst aangepakt worden. De hoofdpersoon Sahafi uit Les diseurs de vérité (de sprekers van de waarheid) voelt zich een bedreigde soort. Hij komt samen met de redacteuren van zijn krant op voor de waarheid, zonder dat precies gezegd wordt wat die waarheid dan wel is en wie nu eigenlijk de vijand is. In die zin overstijgt Traïdia’s film ook de situatie in Algerije. Sahafi is een man in gewetensnood, die tot het uiterste wil gaan om zijn onafhankelijkheid te behouden. Zijn verzet is geweldloos, en het is de kracht van zijn overtuiging die hem uiteindelijk de morele overwinning zal geven. Een universeel thema, ook in gebieden waar geen oorlog is.

Overpeinzingen
Waar Traïdia in De Poolse bruid, ondanks de droomachtige omgevingsbeelden, nog dicht bij de realiteit bleef, kiest hij in Les diseurs de vérité voor een meer fantasievolle aanpak. In surrealistisch aandoende scènes laat hij zien wat de lotgevallen van Sahafi zouden zijn geweest wanneer hij wel asiel had aangevraagd. Dat zou bijvoorbeeld geleid hebben tot een afstandelijk interview met een chagrijnige Nederlandse overheidsambtenaar en diens tolk, waarin hij moet antwoorden op onpersoonlijke en absurde vragen. Het is een verontrustend echte scène met Traïdia’s vaste acteurs Jaap Spijkers en Monic Hendrickx, die ondanks hun extreem korte optreden toch weer even nadrukkelijk aanwezig zijn. Ook Traïdia’s weergave van een verblijf in een asielzoekerscentrum is dramatisch en onthutsend. De uitzichtloze leegheid van het leven van een asielzoeker brengt hij schrijnend en tegelijk ironiserend in beeld.
Zonder hoogdravend te worden laat hij zijn zoekende hoofdpersoon poëtische overpeinzingen uitspreken, die scherp contrasteren met de absurditeiten van alledag. En zonder al te experimenteel te worden speelt Traïdia met handig gemonteerde beeldherhalingen en suggestieve verhaallijntjes. Het zal hem minder prijzen opleveren en minder publiek, maar filmisch is hij wel een stap verder.

François Stienen