LE GOÛT DES AUTRES

Actrice en scenariste Agnès Jaoui reikt in haar tragikomische zedenschets Le goût des autres de hand aan twee mensen die zichzelf verloren waanden en laat in de Franse cinema weer eens een voorzichtig zonnetje schijnen. De film werd met diverse Europese prijzen bekroond en is nu de Franse inzending voor de Oscar voor Beste Buitenlandse Film.

De eerste keer zie ik Le goût des autres tijdens de zomer van 2000 in een kleine Brusselse galerijbioscoop, waar je ijsbonbons kunt kopen en de kassa een halfrond timmerwerkje is met net voldoende ruimte voor de frêle kaartjesverkoopster. In de luwte van het stadsrumoer verzink ik in mijn fauteuil en weet tijdens de eerste tien filmminuten al dat ik ’thuis’ ben. Een ironisch-serieuze conversatie tussen de privé-chauffeur (Alain Chabat) en de lijfwacht (Gérard Lanvin) van een tactloze maar oprechte fabriekseigenaar gevangen in een levenloos huwelijk (Jean-Pierre Bacri), de atypische muziek, het kleurenpalet geschakeerd tussen bruin en oker — dit is onmiskenbaar Franse acteurscinema-oude-stijl. Kleine geste van de één, hoofdknikje van de ander; met amper meer dan een gespreksfragment is de sfeer geschetst. In de kleinsteedse microcosmos van Le goût des autres zoeken laat-dertigers uit verschillende milieus naar hun ontbrekende wederhelft, en geloven eigenlijk nog nauwelijks in een goede afloop. De dagen passeren, soms kruisen paden elkaar even. Maar de eigen kring is klein en het zoeken gaat door, vruchteloos.
Actrice/scenariste Agnès Jaoui maakt haar filmregiedebuut met een eclectische ensemble-cast, en een handeling waarin de personages de motor van het verhaal vormen en niet vice versa. Het esprit in de teksten, een essentieel gevoel voor dramaturgie en voor de spelers in hun breekbare rollen vol twijfel en contrast, vormen Jaoui’s basis, met duidelijk traceerbare theaterinvloeden. De geforceerde vormpretenties en het modieus cynisme van veel hedendaagse cinema mijdt Jaoui; in plaats daarvan schijnt enigszins verrassend een mild moraliste à la Eric Rohmer door. En niet zelden herinnert de film aan het latere werk van Claude Sautet (vooral aan Quelques jours avec moi en Un coeur en hiver), waarin ogenschijnlijk prozaïsche levens uit de Franse middenklasse worden gechroniqueerd in een met de jaren steeds fijnzinniger, opener geworden stijl. Ook Jaoui geeft de toeschouwer als het ware de ruimte om zich tussen de personages te begeven. Bescheiden observeert de camera, de dynamiek komt van binnenuit.
In het Brusselse bioscoopzaaltje ervaar ik vooral de impliciete melancholie in het verhaal, over het ouder worden, de nooit helemaal volledige berusting in het eigen lot, dat altijd sluimerend en tot abstractie vervormd verlangen naar een ander leven. Bij de aftiteling heb ik een brok in mijn keel; van sommige films is het moeilijk afscheid nemen.

Delicatesse
Op een grijze januaridag zie ik Le goût des autres nog eens, tijdens een persvoorstelling in een hoofdstedelijke multiplex-cinema die ieder karakter al in de concipiëring is ontzegd. Het weerzien met de personages die sinds de Brusselse zomer in mijn herinneringen zijn achtergebleven is iets lichter dan verwacht. Of zijn het de koude winterhemel buiten en de somber zwijgende medereizigers in de metro onderweg naar de entertainmentbunker die de gebeurtenissen op het doek hoopvoller doen lijken? Het mijnenveld van het zelfvoldane artistieke milieu waarin bourgeois Castella zich begeeft in zijn pogingen om de tobbende theateractrice Clara (Anne Alvaro) het hof te maken, blijkt weliswaar nog even gevaarlijk, de tragikomische situaties doen mijn mondhoeken nu vaker opkrullen en de finale heeft zijn weemoedige ondertoon grotendeels verloren. Opnieuw wandelen Castella (een schitterende Bacri) en vooral serveerster Manie, die voor haar semi-onafhankelijkheid de hoge prijs van de eenzaamheid betaalt (Jaoui zelf in een prachtige rol), dagenlang rond in mijn gedachten.
De met theaterstukken en filmscenario’s succesvolle schrijftandem Bacri-Jaoui (Un air de famille, On connaît la chanson) heeft als acteursduo een klein entre-nous in een even komische als ontroerende scène, waarin Manie Castella verzorgt nadat hij zojuist voor haar deur is neergeslagen en beroofd. De serveerster kent de fabriekseigenaar voornamelijk uit de gênante anekdotes van haar snobistische vriendin Clara, en veinst onwetendheid. Een teder ogenblik volgt wanneer Manie de hoofdwond ontsmet en Castella — kwetsbaar door Clara’s afwijzing — iets van zijn innerlijk aan Manie prijsgeeft. Geen muziek, geen moeilijkdoenerij met camerastandpunten en montage, slechts twee spelers in een benauwde badkamer bij bleek lamplicht en een karige tekst van goud.
Liggen in de delicatesse Le goût des autres meerdere smaaknuances verborgen, indruk maken steeds de compassie waarvan de film is doortrokken en de waarachtige, vaak pijnlijk humoristische blik op de levens van gewone mensen dolend door een labyrint van impasses. Sommigen vinden er hun weg, anderen zwerven er met lege handen rond tot het doek valt — waren rechtvaardigheid en logica ooit relevant? Voor enkelen komt er een handreiking uit het niets en is er die genade, ongrijpbaar en subliem. De klein-industrieel uit de Franse provincie krijgt die handreiking en beseft het. De glimlach op zijn gelaat in de slotscène spreekt boekdelen.

Oliver Kerkdijk