L’chaim!

Bestaat het woord wanhoopshumor? De documentaire L’chaim!, waarin een zoon de zorg op zich neemt voor zijn oude moeder, een Holocaustoverlevende, is ervan doortrokken.

Werd zijn moeder in het concentratiekamp kaal geschoren? Ach, dat is nu modern, zegt Chaim Lubelski, een intelligente, stevig bebaarde charismatische zestiger, tegen zijn oude moeder. Waarna beiden in lachen uitbarsten. Even later maant hij haar om het brood op te eten. Denk maar aan het kamp waar je niets te eten had, voegt hij er grappend aan toe, waarna beiden weer moeten lachen. Ja, met moeder en zoon Lubelski kun je lachen. Tenminste, als Chaim genoeg wiet kan roken en zijn moeder niet gevangen zit in het verleden. Het eerste is makkelijker dan het tweede. Voor wiet hoeft Chaim, die met zijn moeder in een appartementje in Antwerpen woont, alleen maar naar een coffeeshop in Nederland te rijden. Zonder wiet kan hij het leven niet aan, bekent hij. Zijn moeder, die het Duitse concentratiekamp Peterswaldau overleefde, heeft niet zo’n ontsnappingsroute. De 95-jarige praat in haar slaapkamer iedere nacht tegen haar in Auschwitz vermoorde ouders. En tegen haar dochter Lotti, met wie ze geen contact kan hebben, omdat ze in Israël na een zenuwinzinking in afzondering met een vriendin leeft. Althans, dat is wat Chaim tegen zijn moeder zegt. Dat Lotti een jaar eerder op 53-jarige leeftijd met een overdosis medicijnen uit het leven is gestapt, durft hij haar niet te vertellen, omdat hij zeker weet dat ze dat niet zal overleven.
L’chaim! is voortgekomen uit een vijf minuten durend filmpje dat Chaims neef Elkan Spiller zes jaar geleden over hem en zijn moeder maakte. Daarin ligt de nadruk op de opoffering van Chaim, die het zorgen voor zijn moeder zijn levensmissie noemt. Met veel vrolijkheid voert hij die taak uit. Alle oude moeders zo’n zoon! De lange film roept een gecompliceerder beeld op van moeder en zoon. Wordt Chaim alleen gedreven door liefde voor zijn moeder of ook door schuldgevoel, omdat hij in het verleden met zijn ruige (hippie)leven zijn ouders tot wanhoop dreef? En hoe gezond is de verhouding tussen moeder en zoon eigenlijk? Dat ze het gruwelijke familieverleden met wanhoopshumor te lijf gaan, werkt ogenschijnlijk bevrijdend, maar is ook een manier om een echte confrontatie met de demonen uit het verleden uit de weg te gaan. Moeder en zoon lijken elkaar in een psychische houdgreep te hebben. Het is duidelijk dat de moeder niet zonder de zoon kan, maar kan de zoon zonder de moeder? De zorg voor haar helpt Chaim aan een nobel doel in het leven. Maar boven alles laat L’chaim! zien dat de Holocaust niet alleen voor de overlevenden nooit is opgehouden, maar ook niet voor hun kinderen. Het maakt de oorlogen die nu woeden nog gruwelijker.

Jos van der Burg