LATCHO DROM

Alle zigeuners spelen mooi viool

  • Datum 06-12-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films LATCHO DROM
  • Regie
    Tony Gatlif
    Te zien vanaf
    01-01-1993
    Land
    Frankrijk
  • Deel dit artikel

Met latcho drom is eindelijk Tony Gatlifs muzikale wereldreis door de mondiale zigeunercultuur in de Nederlandse filmtheaters te zien.

De in Algerije uit een gemengd zigeuner- en burgerhuwelijk geboren Tony Gatlif (1948) is zich altijd bewust van zijn dubbele afkomst. Hij staat met één been in de zigeunercultuur en met het andere in de burgerlijke samenleving. Lastig? Misschien, maar ook een voordeel, want het maakt Gatlif tot de ideale bemiddelaar tussen de twee culturen. De in Frankrijk opgeleide filmmaker heeft het tot zijn levenswerk gemaakt het stereotiepe negatieve beeld van zigeuners (nietsnutten, dieven, dronkaards, vrouwenmeppers) te pareren met positieve beelden. Daarbij heeft hij de neiging om de negatieve beelden te vervangen door even stereotiepe jubelbeelden. Wat zijn zigeuners toch levenslustig! Wat een geweldige natuurmensen! Altijd het hart op de tong. Geen hypocriete omgangsvormen, maar recht door zee. En wat een muzikaliteit! Geef een zigeuner een viool en een week later kan het concertgebouw worden afgehuurd. De positieve en negatieve clichés zijn kanten van dezelfde medaille: angstige en romantische fantasieën over mensen buiten de groep. Beide clichés zijn schadelijk, omdat ze een realistisch beeld in de weg staan. De meeste zigeuners — het woord is op zichzelf al problematisch, want wat wordt ermee bedoeld: een etnische groep, een taalgemeenschap of een verzamelnaam voor mensen in de marge van de samenleving? — zitten opgesloten in ellendige sociale omstandigheden. De oorzaak ligt in een funest samenspel tussen uitsluiting en gebrek aan sociale en commerciële flexibiliteit. Gatlif liet dat in 1983 mooi zien in zijn film les princess. Waarom concurreerden zigeuners elkaar met autosloperijen de vernieling in? Waarom ging niemand tv’s repareren? En werd het niet eens tijd dat kinderen naar school gingen?

Klaagzang
Na les princess duurde het vijftien jaar voor met gadjo dilo weer een film van Gatlif de Nederlandse filmtheaters haalde. Daarna zijn bijna al zijn films te zien geweest: vengo (2000), swing (2002), exils (2004) en transylvania (2006). Het ontbreken van latcho drom (1993) voelde altijd als een gemis, omdat de (nauwkeurig geënsceneerde) muziekdocumentaire in een notendop de kracht en zwakte van Gatlif toont. In latcho drom volgt de maker het spoor dat zigeuners duizend jaar geleden zouden hebben afgelegd van India naar West-Europa. Gatlif heeft er geen boodschap aan dat de meeste historici deze ontstaansmythe verwerpen. In latcho drom maakt hij een geweldige muzikale reis van India naar Spanje, met als tussenliggende landen Egypte, Turkije, Roemenië, Hongarije, Slowakije en Frankrijk. In ieder land maken zigeunermuzikanten geweldige muziek, die vooral bewijst dat zigeunermuziek een verzamelnaam is voor een scala van muzikale uitingen. Indiase muziek en Balkanmuziek komen van verschillende planeten. De muzikale staalkaart vormt de kracht van latcho drom, die zigeuners voorstelt als eeuwige slachtoffers van onderdrukking, maar ook als van levenslust bruisende mensen. Het levert kleurrijke beelden op van dansende mensen, maar ook van een Roemeense zanger, die een lied zingt over ‘Ceaucescu de crimineel’. Dat Gatlifs verbeeldingskracht beperkt is, bewijst hij door de aangrijpende klaagzang van een vrouw over Auschwitz — het emotionele hoogtepunt van de film — te illustreren met beelden van prikkeldraad. latcho drom is geen visueel meesterwerk, maar wie zich laat meeslepen door de muziek, wordt een emotionele wereld vol rauwe emoties binnengezogen. Het door windgehuil overstemde geroep van een jongensstem tijdens de aftiteling lijkt uit een ver verleden te komen. latcho drom is een monument voor een verdwenen wereld.

Jos van der Burg