Lady Macbeth (William Oldroyd over)

William Oldroyd strijdt tegen vrouwenonderdrukking en verzet zich met Lady Macbeth ook tegen whitewashing, de vertekende, witte representatie van de geschiedenis. ‘Ik word er doodmoe van vrouwen telkens weer in zwakke rollen te zien.’

Door Laura van Zuylen

Twee jurken. Later drie. Niet meer dan noodzakelijk. Lady Macbeth is een kostuumdrama, maar voor regisseur William Oldroyd geen aanleiding voor een verkleedfeestje: "Dit soort jurken werden op maat gemaakt en waren dus duur. Zoveel wordt er nu óók weer niet van onze hoofdpersoon Katherine gehouden." Geen modeshow dus, al zien we het aan- en uitkleedritueel vrij vaak. De regisseur zet het in om gevangenschap te verbeelden: "Het korset onderstreept Katherines gebrek aan vrijheid. De hoepelrok deint als een vogelkooi rond haar benen."
Het is Engeland, 1885, vlak voor de afschaffing van de wet die bepaalt dat je als vrouw bij het huwelijk eigendom wordt van je partner. Katherine (Florence Pugh) is samen met een lap land verkocht aan een afschuwelijke vent. Vanaf dat moment ligt voor haar alles vast. Haar vrijheid wordt onverbiddelijk ingeperkt. Oldroyd, van huis uit theaterregisseur, bewerkte voor zijn speelfilmdebuut de Russische novelle De lady Macbeth van het district Mtsensk (Nikolaj Leskov, 1865). De titel verwijst naar de moordlustige echtgenote uit William Shakespeares Macbeth (1603-1607). De novelle beschrijft een bloederige liefdesgeschiedenis op het Russische platteland.
Oldroyd verplaatst het verhaal naar Engeland: "We hebben gekeken naar Wuthering Heights en Jane Eyre, maar De lady Macbeth is minder bekend en het leek ons interessant om een Russische vertelling naar Engeland te vertalen. Bovendien smolten we voor Katherine. Dit is de tijd van de vrouwen van toneelschrijver Henrik Ibsen. De Nora’s en de Hedda Gablers. Katherine is proactief. Ze neemt het heft in eigen hand en slaat haar nagels uit. Ik word er doodmoe van vrouwen telkens weer in zwakke rollen te zien. Als kritiek op mijn film kreeg ik — altijd van mannen — het verwijt dat Katherines minnaar Sebastian zo’n zacht ei is. Dan denk ik aan al die damsels in distress die door ridders gered moesten worden. Nooit zei iemand hetzelfde over hen."

Portret © ifeatures/Daniel Foeldes

Strak opgestoken haar
Lady Macbeth is een aaneenschakeling van scènes over de machtsstrijd tussen man en vrouw en verschillende hiërarchische posities. Oldroyd is uitgesproken feministisch en verzet zich tegen whitewashing, de vertekende, witte representatie van de geschiedenis. "Het is een verantwoordelijkheid van de filmmaker om misstanden aan te kaarten. Een beetje research en je weet dat onze geschiedenis gekleurder is dan je op het witte doek ziet. We wilden Engeland accuraat tonen en dus hebben we blind gecast." Dat Katherine blank is en haar dienstmeisje Anna (Naomi Ackie) donker, heeft dus niet zozeer te maken met rassenongelijkheid. De crux is de sociale status. "Anna en Katherine zijn beiden slavinnen. Anna in het huishouden, Katherine in de slaapkamer. Ze hebben dezelfde achtergrond, maar verschillende rollen. Dat maakt het verschil. Hierdoor is Katherines woord uiteindelijk meer waard: zíj is de vrouw des huizes."
Oldroyds enscenering is verfrissend sober. Verrukkelijk simpel verbeeldt hij verveling. Namelijk door Katherine zo inactief mogelijk te laten zijn. "Ik had een beeld in mijn hoofd van een meisje dat wakker probeert te blijven en telkens langzaamaan in slaap sukkelt." Oldroyd imiteert het geknikkebol. "Ze is een jaar of zeventien en heeft haar hele leven voor zich. Het is uitzichtloos. Ze mag niet naar buiten, ze kan niet lezen, ze bespeelt geen instrument — ik zou me zó vervelen. Wanneer ik me verveel, val ik in slaap."
Die eenvoud sijpelt door in de cinematografie en de montage. De vaststaande shots zijn streng en in plaats van heen en weer te snijden, toont Oldroyd zijn personages liever gelijktijdig in een longshot. "Mijn favoriete regisseurs werken net zo. Michael Haneke en Yasujirô Ozu monteren eveneens in het frame zelf." De strakke shots belichamen Katherines gebrek aan bewegingsvrijheid. Net als haar strak opgestoken haar en de constante controle door haar medebewoners. "Katherine wordt door iedereen in de gaten gehouden. Niet alleen door haar man en zijn vader, maar ook door Anna en de andere dienstmeisjes. Nu ziet Katherine in het boek overal katten. Daarom dachten we: wat als ze de dieren niet eens kan vertrouwen? Zelfs de kat is een politieagent."

Koele regen
Des te groter is het contrast wanneer Katherine de vrijheid proeft. Zodra ze eindelijk de kans krijgt om de buitenlucht in te gaan, geniet ze van de koele regen op haar huid en speelt de wind met haar losse haren. Wat een verademing. Die vrijheid wordt tastbaar. Katherines verhaal staat symbool voor de vrijheidsbeperking waar ook hedendaagse vrouwen mee kampen. Oldroyd: "De positie van de vrouw is relevant in elk tijdvak. Iemand vroeg me hoeveel vooruitgang we hebben geboekt sinds 1885. Dat was net na de inauguratie van Donald Trump. Er is een man verkozen die openlijk vrouwen beledigt en op band seksueel geweld bekent. Dat is wat er in Lady Macbeth gebeurt. Katherine wordt stelselmatig vernederd en is slachtoffer van de razernij van haar man en schoonvader. Seksisme is misschien een onderwerp van gesprek geworden, maar in de kern is er weinig veranderd."