Lady Bird

Greta Gerwig zoomt in Lady Bird een schooljaar lang in op Lady Birds leven. Op haar matige cijfers en haar brutale mond, waarmee ze zich zo vaak in de nesten werkt. Steeds weer laat Gerwig Lady Birds lelijkste kanten zien. De kijker ziet het grote plaatje waar Lady Bird zelf blind voor is.

De zon staat laag. Na een werkdag in het ziekenhuis rijdt Marion McPherson naar huis. Het warme licht van de nazomer wringt zich tussen de boombladeren door terwijl ze voorbij de monumentale Tower Bridge rijdt, langs de brede Sacramento River waar de vogels laag overheen vliegen. Marion bekijkt de huizen en de straten, alles is gedompeld in goud. Haar dochter, die zich Lady Bird laat noemen, omschrijft Sacramento als "the midwest of California": saai, onbeduidend, nietszeggend. Maar bekeken met Marions blik is de stad prachtig. Met Lady Bird brengt regisseur en scenarioschrijver Greta Gerwig, zelf opgegroeid in Sacramento, een ode aan de stad die haar hoofdpersoon haat.

Gerwig, die met prijzen, Oscarnominaties en lovende kritieken wordt onthaald als een opwindend nieuw talent, staat feitelijk al meer dan een decennium op filmsets. Na het theater te hebben verruild voor film, begon Gerwig haar carrière begin jaren nul als actrice in de navelstaarderige filmstroming mumblecore. Omdat die films voor nagenoeg geen budget werden gedraaid, droeg iedereen op de set zijn steentje bij, waardoor Gerwig min of meer noodgedwongen alle facetten van het vak leerde. Later speelde ze in grotere films, van regisseurs met wortels in de indie-scene: Whit Stillman, Woody Allen, Noah Baumbach, Mike Mills. Ze schreef scenario’s. Ze co-regisseerde Nights and Weekends met Joe Swanberg, in 2008. Haar bijdrage aan Baumbachs Frances Ha (2012) en Mistress America (2015), waarin ze niet alleen de hoofdrol speelde maar waarvoor ze ook meeschreef aan het script, is niet te onderschatten. Toch is Lady Bird ontegenzeggelijk haar debuut. Dit is het werk van iemand die iets heeft te bewijzen.

Koppig
Het is 2002. Een nieuw schooljaar begint. Lady Bird, die naar de Katholieke high school Sacred Heart gaat, heeft nog een jaar te gaan voordat ze naar de universiteit gaat. Welke universiteit precies, dat weet ze nog niet. De plaatselijke school is goed genoeg, vindt haar moeder. En trouwens, meer kunnen ze ook niet betalen. Maar Lady Bird wil naar de oostkust, naar New York bijvoorbeeld, waar er tenminste cultuur is. Niet dat ze per se geïnteresseerd is in cultuur. Niet dat ze ook maar enig idee heeft van wat ze zou willen, of zou kunnen doen. Ze wil vooral weg. Naar een andere stad, waar ze iemand anders kan zijn. Niet Christine, maar Lady Bird.

Een schooljaar lang zoomt Gerwig in op Lady Birds leven. Op haar matige cijfers en haar brutale mond, waarmee ze zich zo vaak in de nesten werkt. Haar bijdrage aan de schoolmusical en haar bijbaantje in een koffiezaak. Haar verkering, de eerste keer seks. Haar ouders en broer, haar beste vriendin. Steeds weer laat Gerwig Lady Birds lelijkste kanten zien, niet en passant maar expliciet, alsof het haar erom te doen is. Lady Bird is koppig. Ze is egocentrisch, naïef en overmoedig. Haar emoties schakelen heen en weer tussen Dit Is Het Ergste Wat Ooit Is Gebeurd en don’t care. Ze gaat zozeer op in haar eigen beleving dat ze geen oog heeft voor de mensen om haar heen. Ze ziet alleen zichzelf.

Jurk
De kijker ziet het grote plaatje waar Lady Bird zelf blind voor is. Gerwig zoomt uit en laat de impact zien van het onnadenkende gedrag van haar hoofdpersoon. Lady Bird en haar beste vriendin Julie doen auditie voor de schooluitvoering van Stephen Sondheims Merrily We Roll Along. Lady Bird, all dressed up, zingt met een verbeten soort intensiteit, waarbij haar zelfvertrouwen het wint van haar talent. Het is Julie, hoe verlegen ook, die echt kan zingen. Lady Bird kijkt vol trots, bijna verliefd, terwijl haar vriendin optreedt. Maar als Julie uiteindelijk wordt gecast in een grotere rol, gunt Lady Bird het haar niet. Ik had nog wel een jurk aan, roept ze voordat ze uit beeld loopt. De camera blijft bij Julie, blij met haar grote rol maar niet in staat om haar vreugde te delen met haar beste vriendin. Op die momenten verschuift het perspectief, en ook onze sympathie, van Lady Bird naar de ander.

Gerwigs blik is die van een volwassene die terugkijkt op haar leven. De kijker leeft weliswaar mee met Lady Bird, maar staat niet in haar schoenen. Gerwig laat je niet met haar zwelgen, in liefdesverdriet of in zelfmedelijden. Als er ruzie wordt gemaakt, zie je dat twee mensen gelijk hebben. Als Lady Birds moeder op haar vit, begrijp je waarom. Gerwig zet een stap naar achter en kijkt met de genuanceerde blik die komt met de tijd. Die afstand werkt als een gelijkmaker: niemand is fout of goed; iedereen is simpelweg menselijk. Maar het zorgt er ook voor dat je Lady Bird niet altijd even goed kan volgen. Waarom wil ze eigenlijk zo graag weg uit Sacramento? Waarom spreekt cultuur, of het idéé van cultuur, haar zo aan? Waarom zegt ze op zeker moment dat ze graag mee zou doen aan een wiskundeconcours terwijl het haar slechtste vak is? Gerwig, wier biografie opvallend veel gelijkenissen toont met de synopsis van Lady Bird, schetst haar hoofdpersoon net iets te grof.

Roze gips
De tijd verstrijkt. Lady Birds vader wordt ontslagen. Moeder Marion maakt zich zorgen om geld, zoals ze altijd doet. Problemen dienen zich aan en worden opgelost, of ze worden gewoonweg vergeten. De kordate montage van Nick Houy weerspiegelt de manier waarop Lady Bird de pas erin houdt. Verdriet duurt een liefdesliedje lang, daarna worden de mascaratranen weggeveegd. Gerwig houdt haar scènes kort, en sluit ze af met een punchline of clou. Hier en daar gebruikt ze ultrakorte shots om scènes aan elkaar te rijgen tot een sequentie. Onverwacht liefdesverdriet openbaart zich in drie korte scènes. Direct erna zien we hoe het roze gips van Lady Birds gebroken arm gaat. De knip in het gips wordt gespiegeld in de knip van de editor. Knip – en het gips ligt in de vuilnisbak. Dat Lady Bird er klaar mee is, wil Gerwig maar zeggen. Next.

"Het is duidelijk dat je veel van Sacramento houdt", concludeert het schoolhoofd, zuster Sarah Joan, als ze het opstel heeft gelezen waarmee Lady Bird toelating doet bij een aantal colleges. Dat ze gewoon goed oplet, werpt Lady Bird tegen. "Denk je niet dat dat hetzelfde is?", vraagt de non. Ze herhaalt die twee zaken met nadruk: "Love. And attention." Zuster Sarah Joan had het over Gerwig zelf kunnen hebben, die zo zichtbaar aandacht, zorg en warmte stak in ieder detail van haar film. Alles staat op zijn plek, over ieder aspect dacht ze na. In de puntgave dialogen staat geen woord te veel, geen scène duurt te lang.

Lady Birds pretentieuze love interest Kyle zit op een auto: rug recht, een boek in de ene hand, de andere hand in zijn zij: een poseur if ever there was one. Half geïnteresseerd kijkt hij naar Lady Bird op, die net een streek heeft uitgehaald. "That’s hella tight", zegt hij achteloos en zonder te knipperen. De humor van Lady Bird zit niet alleen in snedige dialogen maar ook in de nauwkeurige manier waarop een personage als Kyle wordt geschetst. Ze laat zien hoe belachelijk hij is zonder hem belachelijk te maken. Uiteindelijk zijn al haar personages de moeite waard om te leren kennen. De hoofdrollen worden sterk ingevuld (Saoirse Ronan en Laurie Metcalf kregen Oscarnominaties voor hun rollen als respectievelijk Lady Bird en Marion), maar juist ook de kleine rollen zijn indrukwekkend, tot een piepklein en diepontroerend rolletje van theateracteur Stephen Henderson aan toe.

Popliedje
In een interview vertelt Gerwig hoe ze editor Houy instrueerde: Lady Bird moest aanvoelen als een popliedje waarvan je je pas realiseert hoe somber het is als het op een lager tempo wordt gecoverd. De vergelijking met popmuziek is inderdaad passend. Lady Bird is luchtig, vlot en toegankelijk als een radioliedje. Het is een film vol hooks, geraffineerd verteld en met precisie uitgevoerd. Maar de film past zo goed in elkaar dat je, tegen het einde, naar lucht snakt. Van de twee films die Gerwig tot dusver met Noah Baumbach maakte (die overigens ook haar geliefde is) is Mistress America de mindere. Maar wanneer die recht-toe-recht-aan-film tegen het einde abrupt een wending neemt en verandert in een klucht, inclusief het eindeloos in- en uitlopen van kamers, voelt dat verrassend gewaagd. Zo’n onverwachte afslag had niet misstaan in Lady Bird. Met een titelfiguur die het zichzelf en de mensen om haar heen zo moeilijk maakt, had de film best mogen wringen.

De Tower Bridge, de brede Sacramento River. De zon staat laag en kleurt de lucht goud. Het is de nazomer van 2003, een nieuw schooljaar vangt aan. Dit keer is het Lady Bird die in de auto zit. Ze heeft net haar rijbewijs gehaald en bekijkt Sacramento met een nieuwe blik. Ze stuurt mee met de bochten, ze verkent de lijnen van de wegen. Ook zij ziet hoe het zonlicht door een zeef van boombladeren prikt. Je kan nog zo anders zijn dan je moeder, maar je lijkt op elkaar. Je kan nog zo ver weg gaan, maar je hoort bij de mensen die je achterliet, bij de stad waar je vandaan komt. Net als een popliedje, langzaam of snel, ontvouwt Lady Bird zich volgens een symmetrische structuur. "Are you ready to go home?", vraagt Marion in de eerste scène aan haar dochter. Ze moet een film lang op het antwoord wachten. Lady Bird moet bij haar weggaan om te weten dat het antwoord altijd "ja" zal zijn. De laatste woorden van de film zijn aan haar gericht: "Thank you."