LAAGLAND

Jan wordt drieëndertig. Even oud als Jezus en "nog nooit echt verliefd geweest". Geen wonder dat de zelfmoord van de onderbuurman hem aan het denken zet. Hij hangt zijn baan aan de wilgen, zegt zijn beste vriend tijdelijk vaarwel, en maakt de eerste de beste mysterieuze vrouw tot het object van een eerder ongekend maar daarom des te heviger verlangen.

Laagland is het lange speelfilm-debuut van actrice Yolanda Entius. Eerder maakte zij twee korte films en schreef ze mee aan het vrolijk experimentele Krokodillen in Amsterdam (1989) van Annette Apon, waar ze ook een van de hoofdrollen speelde. Laagland, de titel zegt het al, is minder luchtig. De film gaat over de ‘noodzaak intens te leven’ en de verwarring en verlorenheid die optreedt wanneer de objecten daarvoor niet voor handen zijn. Hoe goed te leven? Dat is bepaald geen eenvoudig thema en hoewel de regisseur een ironische benadering beoogt struikelt de film toch ook af en toe over dit existentialistische uitgangspunt.
Het begint echter snel en voortvarend. Jan (Marcel Musters) viert zijn verjaardag: lullig feestmutsje op en drie ex-vriendinnen zwijgend op de bank. Het gebrek aan verjaarsplezier is invoelbaar. Even invoelbaar als het gebrek aan arbeidsgenot wanneer we hem het volgende moment bezig zien met het ontwerpen van toiletpapier in de vorm van herfstbladeren. De jongens houden zich tijdens het werk onledig met reactiesnelheid-testjes op de stopwatch.
Na de zelfgekozen dood van buurman Leo komt Jan echter tot het heldere inzicht dat een mens niet op de wereld is gezet om de tijd te doden. Hij bespioneert Leo’s ex Ellen (Lineke Rijxman) in Leo’s appartement en achtervolgt haar naar Nieuwpoort waar zij met ene Simon (Tom Jansen) bezig is een huis te verbouwen teneinde een hotel te beginnen. Ellen is vreemd en aantrekkelijk en bovendien vraagt Simon aan Jan om te blijven en haar op te vrolijken. Kortom, Jan blijft en raakt hopeloos en hevig verliefd.
Na de aanvankelijk snelle start in Amsterdam vertraagt de film nadat we tussen de rivieren en dijken bij Nieuwpoort zijn aanbeland. In de polder blijkt Jan terecht te zijn gekomen in een "te kleine wereld in een weids landschap" en deze gevangenschap, stilte en benauwenis (en de daarbij horende ‘lage’ lusten) worden met veel langdurig zwijgen en kijken duidelijk gemaakt.

Polder-treurnis
Het probleem van Laagland is echter dat het weinige dat er getoond wordt ook het enige is dat er te zien valt. Je zou kunnen zeggen dat de film lijdt onder het eigen thema. Zoals de personages op zoek zijn naar een object, zo is de film dat ook. Terwijl gepoogd wordt met summiere dialogen en betekenisvolle blikken een wereld aan gevoelens op te roepen slaagt de film daar slechts af en toe in. Het acteren heeft vaak iets geforceerds. Meestal omdat de bedachtzaamheid te zeer bedacht is en de bedoelde intensiteit wat onbegrijpelijk blijft.
Zo wordt de gepassioneerde symbiose tussen Simon en Ellen nooit werkelijk overtuigend. Hun relatie is een gegeven in het verhaal zonder dat je inzicht krijgt in waarom die twee nu zo benauwend aan elkaar vast zitten. De chemie mist. Maar ook de grapjes werken niet altijd. De zwaartekracht-experimenten van Jans vrienden vanaf de fabrieksschoorsteen (een zijlijn in het verhaal) bieden een mooi beeld maar krijgen meer symbolische lading toegekend dan ze verdienen. Net zoals de tijd-experimenten met de stopwatch en de over de wereldkaart voortkruipende slak Adriaan die "even snel gaat als het snelste vliegtuig". En wanneer Simon Jan tijdens een wandeling over de dijk Marsmans ‘Denkend aan Holland’ leert, haperen ze te duidelijk op de momenten die tevoren bedacht zijn in plaats van plotseling, wanneer het geheugen hen onverwacht in de steek laat.

Gelukkig zijn
Dat het af en toe echter ook heel mooi wél lukt in Laagland komt met name door de muziek. De score van Raymond van het Groenewoud is eenvoudig prachtig (en vice versa) en brengt harmonie in de film. De korte pianostukjes roepen net zoveel Nederlandse droevenis op als ooit een paar klanken Satie voldoende waren om Carlos Saura’s films vol Spaanse weemoed te gieten. De teksten van Van het Groenewoud brengen bovendien ironie temidden van alle existentiële twijfels.
Wanneer onder de als altijd zeer cynische oogopslag van Tom Jansen Van het Groenewoud ‘gelúkkig zijn, daarvoor wil ik álles geven’ ten gehore brengt, is dat grappig en doeltreffend. En wanneer de weemoedige pianomuziek de scène begeleidt waarin het drietal na een dag muren slopen vermoeid, vers gewassen en herboren, frites en kroketten eet, wordt dat een mooi en poëtisch schouwspel. Het zijn deze vertrouwde momenten van Nederlandse polder-melancholie die de ernst verlichten en Laagland toch tot een mooi debuut maken.

Jann Ruyters