LA NEGRA ANGUSTIAS

Tijdens het festival ‘Que viva Mexico’ is Matilde Landeta te gast in Nederland. Zij liep op negentienjarige leeftijd een filmstudio binnen en wist meteen dat ze zou blijven. Nu, bijna zestig jaar later, is zij nog steeds actief in de filmwereld. Als eerste vrouwelijke cineast in Mexico regisseerde zij eind jaren veertig drie speelfilms. Vijfenveertig jaar na dato hebben zij nog niets van hun charme verloren. Annette Förster ontmoette Matilde Landeta in 1989 tijdens het Festival de Films de Femmes te Créteil.

Matilde Landeta oogt jonger dan zij is. Vrij groot voor een Mexicaanse, loopt zij in en uit de filmzalen. Als we eenmaal zitten, vertelt zij geanimeerd over haar leven met de cinema en gniffelt ze bij de anekdotes die de inventiviteit en de taaiheid illustreren waarmee ze haar plannen doorzette. Eind jaren veertig was een vrouwelijke regisseur een waar wereldwonder in het Hollywood van Mexico en decennia lang bleef zij de enige. Pas in de jaren tachtig veranderde dat. Zij ontdekte het filmmaken in 1933. "Ik ging naar de studio’s om mijn broer op te zoeken, een knappe jongen die al heel jong acteur werd. Ik wist meteen dat dit mijn wereld was. Thuis zeiden ze nee, ik zei ja, en dus bleef ik." Toen ze zei dat ze wilde regisseren, werd ze uitgelachen. "Ik begon als scriptgirl. Twaalf jaar lang deed ik zo’n vijf films per jaar. Ik werkte voor de belangrijkste regisseurs en met de grote sterren van de professionele Mexicaanse filmindustrie. In 1945, na een zeventigtal films als scriptgirl, wilde ik vooruit. Ik wist dat ik nog één stap moest doen om het voor het zeggen te krijgen en om autoriteit uit te stralen, zodat het niet timide zou klinken als ik straks ‘camera!’ moest roepen. Dus vroeg ik om promotie tot regie-assistent. Ze zeiden dat dat niet kon omdat ik een vrouw was. Ik was furieus. Na het gesprek heb ik de garderobe-juffrouw gevraagd om me een snor te bezorgen. Met hoed op, pak aan en de snor opgeplakt ben ik teruggegaan naar de studio. ‘Nu ben ik regie-assistent, want ik ben een man!’. Iedereen lachte, het werd een hele show! Daarna heb ik geprotesteerd bij de vakbond en kreeg ik toch mijn promotie."

Neo-realisme
Het was de zogeheten Gouden Eeuw van de Mexicaanse Cinema. De filmindustrie bloeide want Mexicaanse melodrama’s waren populair in heel Latijns-Amerika. Gedurende drie jaar was Matilde Landeta regie-assistent bij veertien films. In die tijd begon zij haar eerste eigen film voor te bereiden. "Ik wilde mijn carrière als regisseur starten met een eigen scenario over minderjarigen. Toen kwamen de Italiaanse neo-realistische films naar Mexico, zoals Fietsendieven. Ik vond dat zulke prachtige en grote films dat het me verstandiger leek om iets anders te doen dan films over kinderen." Zij las de — zeer bekende — boeken van Rojas Gonzales. "Zijn romans ‘Lola Casanova’ en ‘La negra Angustias’ gaan over vrouwen die echt geleefd hebben. Met die verhalen kon ik laten zien dat de Mexicaanse vrouw niet alleen maar onderdanig is. Het land heeft tal van kleine vrouwen gehad die grootse dingen hebben gedaan."
Matilde Landeta debuteerde als regisseur in 1948 met Lola Casanova. Het verhaal speelt rond 1900 in een dorpje in het noorden van Mexico, waar blanken, indianen en mestiezen op gespannen voet samenleven. Dankzij Lola sluiten de blanken en de Seri-indianen vrede. "Niemand was bereid mijn eerste film te financieren, omdat ze geen vertrouwen hadden in mij als regisseur. Dus trad ik zelf op als producent en sleurde mijn broer en de hele familie er in mee. We verkochten de auto, namen een hypotheek op de huizen en zo kon de film gemaakt worden."
De bloeiende filmindustrie in Mexico trok buitenlands kapitaal aan, uit de Verenigde Staten in de vorm van produktiefaciliteiten en uit Latijnsamerikaanse landen in de vorm van pre-produktiegeld van distributeurs en vertoners. "Ik had een goede naam in filmkringen en was bekend in heel Latijns-Amerika. Voor mijn tweede film La negra angustias stuurden ze me geld en de rest heb ik weer bij elkaar gebedeld bij familie en vrienden." Na haar derde film, Trotacalles (1951), diende zij een script over criminele kinderen in. De bank voor filmfinancieringen zei dat ze geduld moest hebben. "Op een dag las ik in de krant dat iemand mijn film ging maken, een man. Ik naar de bank, ruzie met de directeur en ik werd de deur uitgezet! Vlak daarna is de Mexicaanse wet zo veranderd, dat participatie van andere Latijnsamerikaanse landen onmogelijk werd. Sindsdien is het erg duur om films te maken en kon ik het geld niet meer bij elkaar krijgen."
Matilde Landeta bleef echter wel werkzaam in de filmindustrie. Zij maakte 110 korte films voor Amerikaanse maatschappijen en trad op als regie-assistent, supervisor en vertaler voor Amerikaanse regisseurs en acteurs die in Mexico kwamen werken, zoals John Wayne en John Huston. "Ze hadden iemand nodig om hun opdrachten aan de crew in het Spaans te vertalen. Ik bleef wachten op een nieuwe kans." Zij werkte aan scenario’s, schreef haar autobiografie en is nog steeds actief in de vakbond en in filmcommissies. Matilde Landeta moest wachten tot vorig jaar (!). Toen kon zij eindelijk weer een film regisseren. Deze film, Nocturno a Rosario (1991) zal ook in het festival te zien zijn.

Romantiek en avontuur
De rebellie tegen machismo en andere vormen van sociaal onrecht als racisme en uitbuiting, die uit Landeta’s houding spreekt, kenmerkt ook het onconventionele leven van Angustias, de hoofdpersoon uit La negra Angustias. Zij is een mulattin die kolonel wordt in het leger van Zapata. De mannen dragen haar op handen, hoewel zij hen in haar voortvarendheid geenszins spaart. "De scène waarin Angustias de macho laat castreren komt ook voor in de roman. Toen ik het boek ter goedkeuring voorlegde aan de autoriteiten, zeiden ze: doe het niet, het is te erg. En ik zei: ik doe het wel, jullie kunnen hem altijd achteraf nog censureren. Ik heb het heel terughoudend geënsceneerd. Je begrijpt wat er gebeurt, maar je ziet niets gruwelijks. De scène werd goedgekeurd."
La negra Angustias vertelt een legendarisch verhaal, maar doet dat met een knipoog. Het is een kostelijke film in de beste traditie van de Mexicaanse populaire cinema. Romantiek, avontuur, fraaie zwart-wit fotografie en niet te vergeten de komische situaties rondom een heldin die — zeer letterlijk — haar mannetje staat, zetten de toon. Voordat Matilde Landeta het scenario schreef, zocht zij de echte Angustias Ferrera op in de bergen. "Ze was precies als ik dacht: niet zwart maar mulattin. Ze was klein van stuk, rookte sigaren (geen sigaretten!) en was grof in de mond. Ze had nog steeds lef. Ze was goed bij, ze was oud, maar nog steeds dezelfde." Dat strookte helemaal niet met de inhoud van het boek, waarin Angustias trouwt met een blanke leraar. "In de roman heeft die vent verhoudingen met andere vrouwen en geeft hij Angustias aan bij de politie, zodat zij de revolutionaire strijd moet opgeven. Toch staat zij aan het einde zingend de luiers te wassen van haar blonde kinderen. Het personage was volkomen vernietigd. Ik dacht, dat kán toch niet! Deze vrouw vocht óók tegen de slavernij van vrouwen. Voor de film heb ik dat toen allemaal veranderd."
Matilde Landeta was verrast maar blij toen internationale vrouwenfilmfestivals eind jaren tachtig haar werk ontdekten. "Toen ik de film weer terug zag, vond ik hem helemaal niet ouderwets. Ik was mijn tijd vooruit met die aanpak van het verhaal. Ik voel me trouwens nog steeds niet oud. Mijn lichaam is gezond en mijn geest nog jong. Als ik mezelf soms in de spiegel zie, dan denk ik: wie is die oude vrouw daar toch?"

Annette Förster