La mirada invisible

Spion van de macht

  • Datum 22-09-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films La mirada invisible
  • Regie
    Diego Lerman
    Te zien vanaf
    01-01-2010
    Land
    Argentinië
  • Deel dit artikel

Het geheim van goede discipline is surveillance, leert de Argentijnse docente Maria, die zich in La mirada invisible ontpopt tot stoute gluurder.

Tok-tak-tok-tak. Met ritmisch geweld kletteren voetstappen neer op een hagelwitte vloer. Een groepje tienerjongens in uniform marcheert door de gangen van een elitekostschool in Buenos Aires. Terwijl de straffe colonne tot stilstand komt, observeert de Argentijnse regisseur Diego Lerman hen door de ijzeren spijlen van een hek.
De openingsscène drijft de analogie met de politieke situatie in Argentinië meteen op de spits. In de Colegio Nacional anno 1982 vinden we het regime van de Argentijnse junta op microniveau. Met de scholieren als tot op het bot gedrilde soldaten, en het conservatieve — maar zoals we later leren machiavellistische — schoolhoofd Biasutto als dictator die de lijnen uitzet. "Wat is het geheim van goede discipline?" leest hij de piepjonge lerares Maria Theresa de les. "Surveillance!"
Maria heeft maar één taak op de school: haar ‘onzichtbare oog’ gebruiken. Zo kan de gevestigde orde kijken zonder bekeken te worden. Maria krijgt van Biasutto, die stiekem een oogje op haar heeft, carte blanche om zich op te sluiten op het leerlingentoilet. Ze vermoedt daar rokende jongens op heterdaad te kunnen betrappen. Al gauw is ze niet alleen een spion van de macht, maar ook een stoute gluurder. Het pubertestosteron ontketent haar onderdrukte erotische gevoelens. Ondertussen houdt Biasutto Maria in de gaten met precies dezelfde mix van repressieve controle en onbedwingbare lust.

Drift
Als La mirada invisible, gebaseerd op de roman Moral Sciences van Martín Kohan, iets duidelijk maakt, dan is het dat totalitaire macht mensen corrumpeert. Maria en Biasutto leggen anderen regels op, maar zijn zelf de eersten om deze regels te overtreden. Door hun subversieve gedachten te onderdrukken, maken ze hun subversieve gedachten juist wakker. Dit spanningsveld tussen de norm en de drift kan alleen maar tot ontploffing komen. En dat laat Lerman dan ook gebeuren, in een climax die door merg en been gaat. Maria wordt gestraft voor haar voyeurisme, maar tegelijkertijd laat Biasutto zich kennen als een perverse en gewelddadige machtswellusteling.
Subtiel is het allerminst, zeker niet als er ook nog een epiloog volgt waarin oude nieuwsbeelden het van de fictie overnemen. De parallel met de terreur van de Argentijnse junta overtuigt zo ook wel. Maar dat is nu eenmaal het randje waarop Lerman, de regisseur van Tan de repente (2002), balanceert. Tegenover de zwaar aangezette symboliek zet hij een onderkoelde, beheerste stijl en een kalme, bedachtzame verhaalopbouw. Vooral Maria laat zich, dankzij het onbewogen, introverte spel van Julieta Zylberberg, niet één twee drie doorgronden.
Argentijnse en Chileense filmmakers — eerder dit jaar was Post Mortem in de Nederlandse filmtheaters te zien — zijn volop bezig met kritische introspectie over hun gewelddadige militaire verleden. Door hun abstraherende, bespiegelende blik weten ze hun films naar een universeel niveau te tillen. La mirada invisible doet de gedachten geregeld afdwalen: naar voormalig Oost-Duitsland, naar China of zelfs naar de hoek van de straat — waar bewakingscamera’s toezicht op ons houden maar ons evenzeer stiekem begluren. Zo bevestigt de macht steeds opnieuw haar hypocriete decadentie.

Niels Bakker