KINATAY en LOLA

Met de dubbelpremière van kinatay en lola krijgt de Filippijnse regisseur Brillante Mendoza in Nederland eindelijk zijn welverdiende aandacht. "Als het publiek verward of verontwaardigd is, ben ik tevreden."

Voor de bezoekers van het Filmfestival Rotterdam is hij geen onbekende meer. Daar zag Filippijn Brillante Mendoza (1960) de afgelopen jaren de meeste van zijn films in première gaan: van het met de verborgen camera gefilmde tirador (2007), dat de toeschouwer door de claustrofobische straatjes van Manilla’s sloppenwijken voert, tot het even beklemmende serbis (2008) dat zich in de kapitalistische schijnwereld van een bordeel afspeelt. In november beleven kinatay en lola (beiden 2009) in Nederland hun dubbelpremière: een onbedoeld tweeluik over armoede en geweld. En kan ook een breder publiek kennismaken met de veelfilmer (negen films in vijf jaar: "Films maken is vooral nadenken, het draaien zelf neemt relatief weinig tijd in beslag, daarom kan ik snel werken.")
Cannes 2009 zag de wereldpremière van kinatay, een hyperrealistische helletocht door het corrupte politieapparaat van Manilla, uitlopend in de ontvoering, mishandeling en uiteindelijk moord op een verslaafde prostituee met de naam Madonna onder goedkeurend oog van een Jezus-poster op de muur. Een film die heftige reacties opriep. Om het nietsontziende geweld natuurlijk. Was het exploratie of exploitatie? De conservatieve Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert stak zijn morele verontwaardiging niet onder stoelen of banken. Maar er was ook bewondering, met name voor een schijnbare real time autorit, waarin de prostituee gekneveld in de achterbak ligt en de kidnappers ondertussen keuvelen alsof er niets aan de hand is. "Een zorgvuldig geconstrueerde sequentie", aldus Mendoza, "tot aan de lichten van de tegenliggers toe. De auto stond op een oplegger, waar we die lichten op hadden gemonteerd en zelf konden bedienen."
"De film is gebaseerd ware gebeurtenissen", vertelde voormalige art director Mendoza verder in Cannes waar de film zou worden bekroond met de regieprijs. "Het onderwerp voor de film diende zich aan toen ik tirador draaide en een van de mensen die ik sprak, een politieagent in opleiding, me vertelde dat veel politieagenten min of meer gedwongen worden zich op het criminele pad te begeven. kinatay werd gedraaid in de politieschool waar de toenmalige rekruten werden opgeleid die zich onder leiding van hun superieuren in een geheim doodseskader schuldig maakten aan vergelijkbare misdaden als in de film."

Houten kruis
Een paar maanden later ging op het Filmfestival Venetië lola in première, waarin twee grootmoeders (gespeeld door twee veteranes van de Filippijnse cinema, Anita Linda en Rustica Carpio) allebei opkomen voor hun kleinzoon, de een slachtoffer van geweld, de ander de dader. "Armoede, geweld en religie zijn niet te scheiden", had Mendoza al in Cannes verteld. Zelf overigens getooid met een flink houten kruis om zijn nek: "Ik ben spiritueel, niet religieus."
Heilige huisjes omschoppen is dan ook geen enkel probleem voor de filmmaker: "Al mijn films zijn ervaringen. De toeschouwer moet voelen wat de hoofdpersonen voelen. Het misverstand, bijvoorbeeld over het gewelddadige karakter van kinatay, ontstaat als mensen denken dat het zogenaamde realisme van de film ook écht is. Het is een realistische afbeelding van wat er zich in het hoofd van Pepen, de hoofdpersoon afspeelt. Dat is het soort realisme waar ik als filmmaker in geïnteresseerd ben. Ik maak geen entertainment. Toeschouwers die niet avontuurlijk of dapper genoeg zijn, haken af en dat vind ik best. Als het publiek dat overblijft verward of verontwaardigd is, ben ik tevreden."
Shockeren om het shockeren dus? Mendoza, met brede grijns: "Ik wil echte verhalen vertellen over echte mensen. Als ik een idealist zou zijn, zouden die films makkelijker te verkopen zijn. Maar er zit geen politiek achter. Alleen nieuwsgierigheid. Dat maakt ze misschien soms moeilijk te verteren."

Opportunisten
kinatay en lola zijn als twee kanten van hetzelfde verhaal. Leidt in kinatay armoede tot morele corruptie, in lola proberen de beide grootmoeders ondanks hun geldgebrek datgene te doen wat zij denken dat juist is voor hun kleinzonen. Hoewel ze allebei dezelfde missie hebben, zijn ze ook tegenstanders, opponenten, en is de verzoening die aan het einde van de film plaatsvindt zowel harmonisch als cynisch: omwille van hun sociale omstandigheden worden ze gedwongen uiteindelijk een schikking te accepteren. Mendoza in Cannes: "Als er één ding is dat al mijn films bindt, is het de noodzaak van de hoofdpersonen om te overleven. Ook als ze zichzelf daarvoor moeten corrumperen of verloochenen. Maar zo is het nu eenmaal. Als je in armoede leeft, heb je de luxe van een moraal niet. Is er een probleem, dan moet dat probleem worden opgelost. En daarna gaat het leven door. Zo simpel is het. En ondertussen hebben mensen toch nog last van hun geweten. Omdat we nu eenmaal opportunisten met een geweten zijn. Dat is de bron van alle goede verhalen."

Dana Linssen

lola en kinatay (Brillante Mendoza, 2009, Filippijnen). Te zien vanaf respectievelijk 18 november en 2 december. Distributie: EYE.