JUHA

Curieus Fins melodrama

  • Datum 11-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films JUHA
  • Regie
    Aki Kaurismäki
    Te zien vanaf
    01-01-1999
    Land
    Finland
  • Deel dit artikel

Zwijgend Fins echtpaar

De films van Aki Kaurismäki vielen nooit echt op door een overmatig gebruik van dialogen. In zijn nieuwste film Juha besloot de Finse regisseur zelfs helemaal af te zien van sprekende personages: in een poging om de verloren onschuld van het filmmedium terug te vinden, brengt hij een hommage aan het tijdperk van de zwijgende cinema.

Volgens een recent krantenbericht is Finland, de bakermat van het mobiele telefoonmerk Nokia, het land met het grootste aantal gsm-bezitters: maar liefst vijfennegentig procent van de bevolking onder de veertig jaar is in het bezit van een mobieltje en dat aantal groeit nog steeds. Bij het lezen van zo’n bericht doemen visioenen op van besneeuwde straten en pleinen waar de altijd als stoïcijns afgeschilderde noorderlingen druk kakelend de ether volkletsen.
Het moet een schrikbeeld zijn voor Aki Kaurismäki, die in zijn eerdere films al een meer dan gezond wantrouwen aan de dag legde tegen het gesproken woord. In een toelichting op Juha stelt hij zelfs dat de cinema zijn puurheid verloor op het moment dat de personages begonnen te spreken. Terwijl hij zich realiseert dat het onmogelijk is om ooit weer films te maken als Broken blossoms of Queen Kelly onderneemt de regisseur in Juha toch een dappere poging om de filmkunst zijn verloren onschuld terug te geven. Hoewel niet moet worden getwijfeld aan Kaurismäki’s oprechte liefde voor de stomme film, komt zijn hang naar purisme overigens minder ernstig over dan dat van zijn Deense collega’s van Dogma 95, die zoals bekend ook uit zijn op het hervinden van de wortels van de film.
Waar de Denen zich beroepen op een streng beginselprogramma geeft Kaurismäki in Juha blijk van een wat ironischer benadering van zijn experiment. Zo introduceert hij onder meer allerlei anachronismen in zijn zwart-witbeelden, zodat een magnetron gebroederlijk kan staan opgesteld naast een antiek gasfornuis. Ironie klinkt ook door als hij een van zijn personages laat rijden in een auto van het merk Sierck, waarmee hij een moddervette knipoog maakt naar Detlef Sierck, de Deen die als Douglas Sirk bekend werd als Hollywoods grootmeester van het zwaarbetraande melodrama.

Snoodaard
Het verhaal van Juha is gebaseerd op de gelijknamige roman uit 1911 van Juhani Aho, een klassiek liefdesverhaal dat ongekend populair was in heel Scandinavië. Juha werd in de jaren twintig en dertig al eens verfilmd, eerst in een zwijgende Zweedse en daarna in een Finse gesproken versie. Zoals het verhaal tot ons komt in Kaurismäki’s versie gaat het om een simpel melodrama. Plattelandsbewoner Juha woont samen met het veel jongere weesmeisje Marja. Ze leiden een eenvoudig leven, verkopen hun zelfverbouwde groenten op de markt en zijn gelukkig — volgens de, geheel bij de conventies van de stomme film aansluitende tussentitel, zelfs ‘happy as children’. Het geluk wordt echter bruusk verstoord door de komst van een charmante stadsbewoner, die Marja verleidt om met hem mee te gaan naar de stad, waarna de snoodaard haar gevangen houdt in zijn bordeel. Juha vertrekt naar de stad om Marja te zoeken en neemt wraak op zijn rivaal.
Door een melodramatisch verhaal te kiezen dat zelf stamt uit de tijd van de zwijgende film, maakt Kaurismäki het zichzelf redelijk makkelijk om de destijds gebruikte stijlmiddelen in de praktijk te brengen. Nadeel hiervan is dat de film geen moment het niveau van een knap gemaakte pastiche ontstijgt. Hoe mooi het er af en toe ook uitziet, de personages staan te ver van de hedendaagse kijker af om lang te boeien. Ook wordt niet duidelijk hoe de film de weg zou kunnen wijzen naar een hernieuwde puurheid, want Kaurismäki verzuimt aan te geven wat een moderne filmer volgens hem zou moeten leren van de zwijgende cinema. Wat overblijft is weinig meer dan een curieuze voetnoot in de filmgeschiedenis.

Notenbreier
Juha mag dan een zwijgende film zijn, een stille film is het zeker niet. Op de geluidsband tettert een orkest mee dat melodieën uitvoert van filmcomponist Anssi Tikanmä. Het muzikale idioom van deze notenbreier wordt gekenmerkt door het gebruik van allerlei uiteenlopende genres, zodat er als een radio wordt aangezet vrolijke rock ‘n’ roll klinkt, terwijl in de thriller-achtige ontknoping strijkmuziek in een semi-modern idioom voor extra spanning moet zorgen. Het resultaat is een uiterst kitscherig gearrangeerd amalgaam van stijlen, dat ten gehore wordt gebracht door een orkest vol brave Hendriken: zelfs het Metropoolorkest klinkt nog ruiger dan dit laffe gemusiceer.
Hoewel moeilijk kan worden vastgesteld hoe de muzikale uitvoeringspraktijk er ten tijde van de stomme film precies moet hebben uitgezien, is het toch moeilijk voor te stellen dat destijds werd getolereerd dat de muzikale begeleiding zo sterk de boventoon zou voeren. De veel te opdringerige Tikanmä lijkt als filmcomponist duidelijk zijn plaats niet te kennen, en deze luisterervaring maakt dan ook bijzonder huiverig voor de composities die hij in het verleden maakte ter begeleiding van klassieke zwijgende meesterwerken als Sergej Eisensteins Pantserkruiser Potemkin en Der letzte Mann van F.W. Murnau.

Fritz de Jong