JOURNEY TO THE SUN (GÜNESE YOLCULUK)

Yesim Ustaoglu: In de coulissen van een eeuwenoude strijd

De eeuwenoude strijd tussen Koerden en Turken is opgelaaid tot ongekende hoogten. Dat het geen eerlijke strijd is blijkt uit Journey to the sun, een prachtig verteld verhaal van een stel mensen die zich proberen te redden. Politiek zul je niet vinden in deze film, maar de boodschap komt des te harder aan.

De Turkse filmmaakster en voormalig architecte Yesim Ustaoglu (38) had nauwelijks voet op Berlijnse grond gezet, of er braken in die stad ernstige Koerdische rellen uit naar aanleiding van de arrestatie van PKK-leider Öcalan. Haar tweede speelfilm Journey to the sun, over de spanning tussen Koerden en Turken, was ineens de meest actuele van het gehele Filmfestival Berlijn.
Nog beter dan in het sprookjesachtige Hamam, il bagno turco is Istanbul in Journey to the sun te zien als een kruispunt van Oost en West en modern-traditioneel. Het verhaal begint in de fascinerende havenstad, waar de sneltrams af en aan rijden en waar de naïeve jongen Mehmet met een koperen bel op een stok naar lekken in de waterleiding speurt. Hij heeft een al even lief vriendinnetje Arzu, met wie hij na haar werk in een wasserette bier drinkt aan de Bosporus. Ze is in Duitsland geboren en heeft al meer van de wereld gezien dan hij. Mehmet komt uit de buurt van Izmir, aan de toeristische, westelijke kust van Turkije. Met een kleine zwart-wit tv in zijn kielzog is hij naar de grote stad getrokken om zijn fortuin te zoeken. "Zullen we samen tv kijken?" vraagt een Russische hoer die ook graag wil overleven in de stad.

Straatgewoel
Mehmet begint zich heel geleidelijk bewust te worden van de onderhuidse spanningen in het straatgewoel. Het begint met een knokpartijtje na een voetbalwedstrijd, waarbij hij de oudere Benzon ontmoet. Even later ziet hij Benzon gearresteerd worden op tv. Mehmet krijgt de indruk dat zijn koffiekleurige huidskleur een tikje te donker is voor de volbloed-Turken om hem heen. Niemand gelooft dat hij echt uit West-Turkije komt. Zijn sluimerende bewustzijn komt in een stroomversnelling wanneer hij na een misverstand zelf wordt gearresteerd.
Ineens is het dagelijks leven vol gevaren. Mehmet merkt dat hij als voormalig politiek arrestant wordt gemeden als de pest. Hij raakt zijn baan kwijt, zijn slaapplaats en zijn hoop. Benzon helpt hem. Het is nooit helemaal duidelijk wie of wat hij is, maar dat geldt wel voor meer in deze film. Dat is ook wat Journey to the sun een prachtige en poëtische film maakt. Mehmet wordt steeds dieper in de Koerdische wereld getrokken, zonder dat het prekerig wordt. Zelfs het woord ‘Koerden’ wordt niet genoemd. Zelfcensuur? Heel goed mogelijk. Niet alles uitleggen is ook wat Iraanse films aantrekkelijk maakt.

Oranje bal
Heel erg knap is Ustaoglu’s geslaagde opzet om geen ‘bad guys’ en ‘good guys’ te laten zien. Het is haar gelukt om de kijker wel een idee te geven van de collectieve machinaties die in de coulissen van deze eeuwenoude strijd werkzaam zijn. Ze is duidelijk bang van clichés, maar niet om mensen in al hun eenvoud — hoop, liefde en angst — te tonen. Wat dat betreft heeft Journey to the sun wel iets van Sergej Bodrov’s Prisoner of the mountains, waarin twee Russen zich in een Tsjetsjeens bergdorp proberen te redden.
Maar waar die eenzame berglocatie een claustrofobisch gevoel gaf, toont Ustaoglu liefdevol de indrukwekkende breedte van haar land. Mehmet steelt een auto en rijdt naar een dorpje aan de Iraakse grens, helemaal in het oosten van Turkije. In dit deel van de film gaat hij niet alleen op zoek naar Benzons geboortedorp, maakt ook naar zichzelf. In Istanbul had hij wanhopig zijn haar geblondeerd, maar onderweg spoelt hij het er weer uit. Halverwege verandert zijn land in een voor hem onbekend en onbegrijpelijk Bijbels landschap met fletse canyons, mekkerende schapenkuddes en patrouillerende tanks. Hij voelt zich ontheemd en onthutst tegelijk.
Maar uiteindelijk, na de teleurstelling van zijn einddoel, is hij thuis. Een gigantische oranje bal hangt over het land, de herders en de commandoposten. De bal is rond, dat weet ieder kind, maar er zijn niet veel filmmakers die dat met zo weinig woorden, zulke simpele gebaren en zulke mooie beelden weten te vertellen als Ustaoglu. Eeuwig zonde dat deze Berlijnse competitiefilm alleen wegliep met de Blauwe Engel voor Beste Europese Film over een actueel maatschappelijk onderwerp en de Vredesprijs, want Journey to the sun verdient heel veel meer dan te worden doodgeknuffeld door politieke correctheid. Dit is geen maatschappelijk verantwoord traktaat, dit is een wereldfilm.

Thessa Mooij