JARDINS EN AUTOMNE

In jardins en automne leert een ontslagen Franse minister tussen zwervers de ware vrijheid kennen. Otar Iosseliani maakte zich wel vaker druk over de terreur van het moderne leven.

De films van de Georgische regisseur Otar Iosseliani, die sinds het begin van de jaren tachtig in Parijs woont, gaan altijd over vrijheid. Beter gezegd: over het gebrek eraan. In zijn Georgische films richtte hij zijn pijlen op het communistische regime, dat de bevolking in een vrijheidsdodende houdgreep hield. Sinds zijn verhuizing naar Parijs ziet Iosseliani in het materialisme de grootste bedreiging voor (geestelijke) vrijheid. In zijn cultuurpessimistische visie gaat de westerse beschaving niet voor- maar achteruit. Alles wordt opgeofferd aan materiële vooruitgang. Iedereen zit gevangen in een keurslijf. Niemand heeft nog tijd om een beetje te lanterfanten. Voor Iosseliani is de commerciële dictatuur even onvrij als de communistische.
Hij verstaat de kunst om die visie er niet in te rammen, maar op subtiele wijze duidelijk te maken. Met la chasse aux papillons (1992), waarin een oude familie in een vervallen landgoed tegen de moderne tijd vecht, leverde dat een subtiel meesterwerkje op. In brigands, chapitre vii (1996) spiegelde Iosseliani het nieuwe kapitalistische Georgië aan het communistische, met als conclusie dat het voor de Georgiërs een kwestie is van gebeten worden door de hond of de kat. Ook in adieu, plancher des vaches! (1999) moet de moderne tijd het ontgelden, maar er is redding: de echtgenoot van een zakenvrouw bevrijdt zichzelf uit het keurslijf door vrolijke zwervers in huis te halen. Het beeld van de outcast als vrijheidslievende tegenpool van de moderne werkslaaf dook ook op in lundi matin (2002), waarin een arbeider de stress van gezin en werk zat is en verdwijnt.

Flierefluiters
jardins en automne past naadloos in Iosseliani’s romantische jubeloeuvre over vrolijke flierefluiters die buiten de samenleving staan. De film portretteert een Franse minister van Landbouw, die volop geniet van de voordelen van zijn functie: macht, geld en een maîtresse. Zijn leven verandert als het ontevreden volk om zijn aftreden schreeuwt. De minister neemt ontslag en wordt opgevolgd door een nieuwe bureaucraat, maar er verandert niets. Het illustreert Iosseliani’s scepsis over politiek. Zijn belangrijkste thematiek is echter ook nu weer de terreur van het moderne leven, met als spiegelbeeld de lofzang op buitenstaanders.
Het ontslag blijkt voor de ontslagen minister een ‘blessing in disguise’. Als hij berooid over straat zwerft — zijn minnares heeft hem ingeruild en zijn appartement is gekraakt door Afrikanen die er kippen houden — ontdekt hij de ware vrijheid. Eindelijk heeft hij weer tijd voor vrienden en zijn oude moeder (geestige verkleedpartij van Michel Piccoli). Simpele visie? Zeker, maar Iosseliani brengt hem met zoveel charme, dat we er best even in willen geloven. Het helpt dat de 73-jarige levensgenieter nog steeds een prettig gevoel voor absurdisme heeft. Ooit oude mannen bij een timmerman zien ruziën over een doodskist die ze allemaal willen hebben? Ook dat is Iosseliani. Dat zijn pleidooi voor vrijheid wel erg losjes voortkabbelt, nemen we voor lief. jardins en automne is een film om in te lanterfanten.

Jos van der Burg