JAR CITY

De beelden van het IJslandse landschap in jar city zijn even mooi als de mensen er ongelukkig zijn. Hun misère gaat verder dan de melancholia Scandinavia die we gewend zijn uit het noorden.

De doden stinken in jar city maar aan de levende lichamen is de rot ook al goed te ruiken. Die rot is de onderstroom van deze fysieke thriller van Balthasar Kormákur, een detectiveverhaal waarin de moord op een oude man een misdaad van dertig jaar eerder naar boven haalt. Fysiek is de thriller omdat Kormákur zijn beelden zo ensceneert dat de kou en de smerigheid bijna te voelen zijn. "Typisch IJslands", zegt zijn assistent over de moord op de oude man, "smerig en zinloos. En niemand die moeite doet om het bewijs te verbergen."
Maar zo zinloos en verklaarbaar blijkt die moord niet te zijn. De bedachtzame rechercheur Erlendur moet flink graven om de onzichtbare verbanden tussen schijnbaar willekeurige gebeurtenissen te vinden. Zijn verslaafde dochter wandelt af en aan en een erfelijke ziekte lijkt een belangrijke rol te spelen in het hele verhaal. Maar niet alles heeft met de moord te maken, dat zou te geforceerd zijn. Het heeft wel allemaal met de atmosfeer te maken, met de manier van leven op het eiland. En dat leven is waar de film om draait.
jar city overstijgt het detectivegenre waar hij eerst lijkt in te passen. Zoals alle goede detectives. Zoals alles wat goed is. Dat in de laatste akte de dader wordt gepakt, doet er tegen die tijd niet eens meer toe. Het politieonderzoek is eerder een speurtocht naar het nationale bewustzijn dan een poging de orde te handhaven.
Regisseur, acteur en schrijver Karmákur heeft een superieur gevoel voor nuance. Zijn belangrijkste personage Erlendur speelt dan misschien de gebruikelijke sarcastische ouwe rot, hij laat ook zien dat het niet meer is dan een pose. Daarachter verbergt zich het werkelijke personage: de onzekere vader, de man die zijn verleden en tekortkomingen voelt, die zijn dochter misschien verliest als hij niet voorzichtiger is. En dat zijn assistent de bekende spottende buddy-humor over zich heen krijgt, is geen cliché maar een knipoog van een regisseur die jongleert met stereotypen. Het is de IJslandse, doorgewinterde versie van het genre.
Niet voor niks is alles in de film verborgen of opgesloten. Dat, lijkt Karmákur te zeggen, is IJsland: stilte. Mensen moesten door de kou en de wind altijd binnen blijven. De verhalen die ze te vertellen hadden bleven dus ook binnen. Die stilte, dat zwijgen, maakt dat het verleden zo’n bepalende rol kan spelen. In wat een eenvoudige detective had kunnen zijn, schijnt nu een cyclische beweging van de geschiedenis door: heden en verleden grijpen in elkaar en mensen rennen rond in een poging er iets van te begrijpen en er vat op te krijgen. Dat is jammer voor hen maar erg fijn voor de toeschouwer.

Ronald Rovers