IN THE COMPANY OF MEN

Echte mannen hebben het maar moeilijk in de jaren negentig. Heb je eindelijk na jarenlang zwoegen een positie verworven in een bedrijf, staat de volgende generatie afgestudeerden alweer te azen op jouw baan. Maar het ergste zijn de vrouwen. Eerst maakten ze mannen het leven al zuur op het slagveld van de liefde. En nu verdringen ze zich ook al op de werkvloer om de mannen uit hun posities te verjagen. De gefrusteerde mannen in Neil LaButes trefzekere debuut In the company of men laten het er niet bij zitten en besluiten zich voor eens en altijd te wreken op het vrouwelijk geslacht.

Zelden konden gekwetste blanke mannenego’s zo vrijelijk hun gal spuien op het witte doek als in de eerste scènes van In the company of men. Tijdens een saaie vliegreis klagen twee mannen over de vrouwen die hun leven ondraaglijk maken. Chad is arrogant, seksistisch en zelfverzekerd, Howard is een echte binnenvetter die zich verbijt over het leed dat het leven hem heeft aangedaan. Chad verzint een plannetje om eindelijk wraak te kunnen nemen voor alle ‘relatieshit’ die ze hebben moeten doormaken, en na een drankdoorweekte avond weet hij Howard over te halen om het spelletje mee te spelen. De twee mannen brengen zes weken door in een achterafgelegen filiaal van hun bedrijf, waar ze een niet nader gedefinieerde opdracht moeten uitvoeren. Tijdens hun verblijf zullen ze de meest kwetsbare vrouw uitzoeken die ze kunnen vinden. Doel is om haar allebei te versieren zodat ze haar na zes weken keihard kunnen laten vallen. Het ideale slachtoffer dient zich aan in de vorm van de dove typiste Christine. In de loop van het verhaal krijgt Howard last van een opspelend geweten, maar steeds wordt hij bij de les geroepen door Chad, die zich ontpopt als een waar manipulator. De haat die Chad koestert beperkt zich niet alleen tot vrouwen, zoals blijkt uit de in Amerika spraakmakende scène waarin hij een zwarte mannelijke stagiair ernstig vernedert. Maar zijn haat gaat nog veel verder, zoals in de bijna hilarische scène waarin hij zijn collega’s uit de doeken doet praktisch iedereen in het bedrijf te verachten. Chad’s motto luidt ‘Let’s hurt somebody’. Hij is in staat is om mensen te kwetsen zonder aanzien des persoons. En dat is precies wat hij doet.

Voyeuristisch
Het is te merken dat regisseur en scenarist LaBute van huis uit toneelschrijver is. De dialogen zijn messcherp, en de manier waarop de relatie tussen de twee mannen en hun dove slachtoffer langzaam wordt uitgewerkt past in de traditie van toneelschrijvers als Harold Pinter en David Mamet. Geen enkele zin of handeling is zonder bedoeling, en als er al enige twijfels bestaan over de motivatie van de karakters, dan zorgt de schrijver ervoor dat er achteraf een uitleg wordt gegeven. Zo zou je je bijvoorbeeld kunnen afvragen of een aantrekkelijk meisje als Christine, doof of niet, echt zo wanhopig kan zijn dat ze uit zou willen gaan met deze twee mannen — maar tegen het eind legt Christine zelf netjes uit dat dat inderdaad mogelijk is.
Vreemd genoeg gaat het complete gebrek aan onvolmaaktheden en losse eindjes in het scenario op een gegeven moment op de zenuwen werken. Die eerste scènes waarin Chad zijn vriend meesleept in zijn onethische plan zijn spannend, zolang Howard nog nee kan zeggen. Maar als het besluit om iemand te kwetsen eenmaal is genomen, trekt het script potdicht, ondanks de verrassende toedracht die LaBute nog in petto heeft. Minutieus, van week tot week, volgt de film hoe de mannen hun plan tot uitvoer brengen. Wat we zien is bij vlagen pijnlijk genoeg, maar in zijn totaliteit is In the company of men toch teveel geconstrueerd rond tot op het bot uitgewerkte personages om je echt te raken. Mede door de cameravoering — veel statische shots door een camera die bewust net iets te veel afstand houdt om de kijker te betrekken — heeft de film een bijna voyeuristisch karakter, wat nog wordt versterkt door het uiterst spaarzame gebruik van muziek.

Scheidslijnen
In Amerika leidde In the company of men tot de nodige controverse. Tegenstanders zetten zich af tegen het vermeende vrouwvijandige en racistische karakter van de film, op basis van het aloude misverstand dat iemand die een verachtelijke personage verzint of speelt zelf ook wel verachtelijk moet zijn. Hiertegenover stonden mensen, waaronder radicale feministen, die de film juist verdedigden omdat volgens hen de verwrongen gevoelswereld van mannen aan de kaak werd gesteld. Behalve deze discussie langs voorspelbare, politiek-correcte scheidslijnen was er vanuit alle kampen kritiek op het ontbreken van een morele conclusie. Het kwaad wordt uiteindelijk niet gestraft en dat blijkt regelmatig hevige reacties op te roepen bij filmpers en -publiek, zoals afgelopen jaar ook bij ons het geval was naar aanleiding van Michael Hanekes Funny games.
Er zijn overeenkomsten aan te wijzen tussen beide films, zoals de willekeur waarmee de boosdoeners hun slachtoffers selecteren, en de manier waarop de makers het door hun getoonde geweld in een bredere maatschappelijke context willen plaatsen. Maar het werkstuk van LaBute is een stuk minder extreem dan dat van Haneke. Niet omdat het geweld eerder geestelijk is dan fysiek, want wat Chad en Howard Christine aandoen is behoorlijk wreed. Maar In the company of men houdt de kijker veel meer op afstand, waardoor het amorele einde niet als een ijskoude douche komt, zoals wel het geval is bij Haneke. Het valt dan ook te bezien of LaButes film in Nederland nog tot veel controverse zal leiden. Dat neemt niet weg dat In the company of men een intelligente en zelfbewuste debuutfilm is die heel wat stof tot nadenken levert.

Fritz de Jong