HYÈNES

Hyena’s zijn wilde beesten, maar ze doden bijna nooit. Ze ruiken ziekte in anderen, en wachten hun ogenblik af. Sluipend achtervolgen ze de zieke tot deze dood is. Dan grijpen ze hun kans en verslinden hem. "Moge de hyena’s wegblijven", zegt de burgemeester van Colobane in Hyènes. Tevergeefs.

Hyènes is na twintig jaar de tweede lange film van Djibril Diop Mambety (1945). Met zijn eerste film Touki bouki won hij in 1973 prijzen in Cannes en Moskou. Ook daarin speelde de hyena een rol. In Hyènes veranderen de dorpelingen van Colobane in hyena’s. Zij wachten tot hun prooi, Draman Drameh, zover is dat hij zijn lot aanvaard. Hij moet dood in ruil voor welvaart in het dorp. Die welvaart wordt gebracht door Linguère Ramatou, de rijk geworden dame die na lange tijd terugkeert in het verarmde Colobane. Draman Drameh was ooit haar minnaar, maar liet haar in de steek toen zij een kind verwachtte. Nu wil Ramatou vergelding: 100 miljard voor het dorp in ruil voor het hoofd van Drameh. Het dorp verkoopt zichzelf, zijn fabrieken en zijn moraliteit, aan Linguère Ramatou. Prostitutie die loont. Tijdelijk. Eenmaal proberen de onderwijzer en dokter Ramatou over te halen de fabrieken te openen, zodat het dorp weer kan werken. Zij weigert: "De wereld maakte van mij een hoer. Ik wil van de wereld een bordeel maken." Draman Drameh wordt vermoord.

Dreiging
Dat er iets ergs gaat gebeuren, weet je al op het moment dat de trein met Linguère Ramatou aankomt. Het geluid van de remmende trein gaat gepaard met een blik op een hyena. Eéntje nog maar. Niet veel later, wanneer Ramatou haar voorwaarden heeft gesteld zien we steeds vaker en steeds meer hyena’s in beeld. De heerschappij van de hyena’s is aangebroken. De dreiging is voelbaar. Wanneer Ramatou haar verhaal, dat zulke grote gevolgen zal hebben, vertelt, worden alle middelen ingezet om dit drama te verbeelden. Het publiek in kleurige kleren maakt muziek en luistert naar de vrouw die zo hoog boven hen troont, omgeven door drie bedienden. Deze beelden van het publiek en Ramatou worden gesneden met andere, wildere beelden: een zwarte stier die aan een touw wordt voortgetrokken, een vrouw in rood die danst op opzwepende muziek en daarbij over de grond rolt. Een verwijzing naar de chaos die komen gaat wanneer Colobane alles krijgt wat het wil hebben. De moraliteit is dan verdwenen, maar men houdt de schijn op: "Het is niet om het geld. Alleen de waarheid telt", scanderen de mannen terwijl ze Drameh de dood injagen.

Botsing
Als in een film in één beeld twee dingen bij elkaar gevoegd worden die voor je gevoel niet bij elkaar horen, ontstaat een paradox. Een tegenstelling in het beeld, waarvan je je afvraagt hoe dit te rijmen valt. In Hyènes zijn de beelden Afrikaans in het begin: olifanten die met trage, logge gang door het gele zand gaan, een café waar een kleine ventilator draait, waar mannen drinken en vrouwen hun rijst komen kopen en een aapje ligt te slapen op een karrewiel. Met de komst van Linguère Ramatou doen elementen hun intrede die je niet zo gauw bij het gele zand in Afrika bedenkt: een glanzende limousine, een Aziatische schone die de Herald Tribune leest, koelkasten, wasmachines, televisies. In het café ronken dan drie enorme ventilatoren. Het schokkendst, het beeld waarbinnen de grootste botsing plaatsvindt, is wanneer Draman Drameh, wanhopig op zoek naar hulp, door de burgemeester naar de kelder van het gemeentehuis wordt verwezen. Hij komt terecht in een kerkje met houten banken en een zwart Mariabeeld. Op dat moment wordt, in dat kerkje, ingezoomd op een grote, spiksplinternieuwe Sony-televisie, waarop we beelden van een ander Afrika zien: hongerende mensen die de vliegen van hun lijf moeten slaan. Het komt niet meer goed. Prostitutie bracht een vlaag van materieel geluk, maar de droom is kort. Na de dood van Drameh staan de graafmachines klaar om Colobane met de grond gelijk te maken. Aan de horizon verschijnen wolkenkrabbers. Ook dit is, hoe schrijnend ook, Afrika.

Claartje van der Grinten