High-Rise (Ben Wheatley over)

Het Britse echtpaar Ben Wheatley en Amy Jump filmt compromisloos en met humor. Hun adaptatie van de dystopische roman High-Rise uit 1975, over een klassen­strijd in een flatgebouw, brengt het werk van J.G. Ballard terecht weer onder de aandacht.

Door Omar Larabi

Wie bekend is met het werk van schrijver J.G. Ballard, weet dat de high-rise, de luxueuze flat, een metafoor is voor de samenleving, met de puissant rijken bovenin, neerkijkend op de clochards die de onderste verdiepingen bewonen. Robert Laing (in de verfilming gespeeld door Tom Hiddlestone) verhuist naar het complex, dat is voorzien van alle gemakken, van supermarkt tot zwembad. Dit comfort isoleert de bewoners van de rest van de wereld. De neiging om de buitenwereld te betreden verdwijnt.
De vermogende bewoners slijten hun dagen bij de Victoriaanse bacchanalen die worden georganiseerd door de architect van het gebouw, Anthony Royals (Jeremy Irons) — tevens eigenaar van het penthouse. Deze feesten behoeven zoveel stroom dat de bewoners van de onderste verdiepingen in het duister tasten. De hedonistische levensstijl — met beestachtige seks en onbeperkte alcohol — is klaarblijkelijk uitsluitend voor de elite. Er ontstaat spanning tussen de klassen, met een orgie van geweld tot gevolg.
In de openingsscène zijn beelden van een hondenpoot op het spit tekenend voor de situatie na afloop van de geweldsuitbarsting. Laing en de andere overlevenden leven nu als jager-verzamelaar te midden van chaos in het eens zo mondaine pand. Is dit een voorspelling voor de toekomst? In ieder geval past High-Rise qua thematiek uitstekend in het oeuvre van Ben Wheatley en zijn vrouw Amy Jump. In hun debuut Down Terrace (2008) ridiculiseerden ze Tony en Cherry Blair, zo vertelt de baardige Wheatley: "Ze begonnen zonder aanleiding een oorlog. Net zoals criminelen dat doen." De cineast doelt op de Irak-oorlog, waar hij in Kill List (2011) eveneens op zinspeelt. A Field in England verwijst daarentegen naar een (hedendaagse) revolutie, net als High-Rise, de eerste boekverfilming van het duo.
Een politieke boodschap is volgens de Brit onvermijdelijk. "Ballards verhaal is overduidelijk politiek, net zoals onze films. We kunnen de gebeurtenissen om ons heen niet negeren." De roman van Ballard is volgens Wheatley relevanter dan ooit. "Er is een kloof tussen diegenen die iets bezitten en diegenen die niets bezitten. Vandaag de dag lijkt er een soort consensus te bestaan dat je niet mag klagen over rijke mensen — dat zou onsportief zijn. Je mag hun succes niet bekritiseren. Terwijl ze ons tegelijkertijd beroven. Het is een merkwaardige tegenstelling."

Ben Wheatley op de set van High-Rise

Kortsluiting
Veertig jaar geleden kwam Ballard al tot die conclusie. Toen was het concept van de functionele stad nog volop in zwang, ooit bedacht door architect Le Corbusier, die ruim vijftig jaar eerder een plan had opgesteld om het leven van bewoners van Parijse achterbuurten te verbeteren. De bouw van grote complexen met daktuinen, supermarkten en zwembaden zou een verbetering betekenen van de levensstandaard. Inmiddels blijken zulke wijken — in Nederland bijvoorbeeld de oude Bijlmermeer (inmiddels is de situatie verbeterd) — geen succesverhaal. De wereld is minder maakbaar dan gedacht.
Wheatley zag de politieke relevantie van de roman. Hij benaderde filmproducent Jeremy Thomas, die de rechten van het boek bezit en er veertig jaar mee heeft geleurd. In de jaren zeventig zou Nicolas Roeg het project doen, decennia later wilde Vincenzo Natali (Cube) er een genrefilm van maken. Wheatley erkent dat het een moeilijk te verfilmen roman is: "Het publiek verwacht een spanningsboog die er niet is, it’s a bitch to fix that." Het zwaartepunt van het verhaal ligt immers in de opbouw naar de geweldsuitbarsting, niet in die uitbarsting zelf."
Het echtpaar kon wel hun eigengereide humor kwijt in de film. Ongemakkelijke scènes zoals in A Field in England waarin een poepende schildknaap door zijn reisgezelschap wordt aangemoedigd zijn kindje te baren. Of het moment in High-Rise waarop vogelstront uit de hemel valt en een personage zich afvraagt of dat nou geluk brengt of niet. Wheatley vertelt over het belang van humor: "Met humor kun je kortsluiting creëren bij je publiek. Het is een manier om ze aan je te binden. Veel filmmakers nemen zichzelf veel te serieus, terwijl het leven bij vlagen best grappig is."

Eigentijds despoot
Humor is dus net als in het echte leven verbonden met zaken als uitwerpselen en dood. Wheatley vertelt over de scène in Down Terrace waarin de zoon zijn vader op nonchalante wijze ombrengt. "Die heeft te maken met het menselijk onvermogen om de dood te accepteren. In de westerse wereld wordt sterven gezien als een mislukking."
Het oeuvre van Jump en Wheatley bevat naast klucht ook wraakzucht en zelfs sjamanistische rituelen. Van de occulte mystiek in Kill List tot de duivelse alchemie in A Field in England. Wheatley vertelt over de betekenis van deze transcendentale momenten. "Dit soort taferelen verwijzen naar het dierlijke in ons. We leven in de waan dat religie en civilisatie ons hebben verwijderd van onze oorsprong. Zie je al die gebouwen buiten? Eronder begint al snel een laag vuil. We zijn slechts versies van onszelf, van de mensen die ooit uit Oost-Afrika naar het noorden trokken." Volgens de Brit zijn we als mensheid nauwelijks veranderd. "Hoe zou ik duizend jaar geleden zijn geweest? Dezelfde mens, met een ander soort problemen. Het is een illusie dat we veranderen, kijk naar je eigen familie, naar je kind of je ouder."
Die existentialistische gedachte doet denken aan het Y-chromosoom, dat van vader op zoon bijna onveranderlijk wordt doorgegeven. Volgens de overlevering lopen daardoor miljoenen nazaten rond van Dzjengis Khan. Mensen die dezelfde genadeloosheid in zich hebben als de Mongoolse tiran. Of is die inherent aan de mens? Precies die vraag staat centraal in de films van Wheatley en Jump. Is elke mens in staat om te moorden? Khan stichtte met veel bloedvergieten zijn imperium, net zoals in High-Rise het rijk van architect Royals — een eigentijds despoot — met veel bloedvergieten uiteen wordt gerukt. Massamoord is van alle tijden.
Mede dankzij zijn afkeer van zulke vormen van organisatie beschouwt Wheatley zichzelf als non-conformist. "Ik wantrouw mensen die vertellen hoe je moet leven — elk type goeroe. Waarom zou je een ander volgen? Je moet het leven zelf uitvinden. Religie, overheid en politieke bewegingen passen niet bij mij." In hun manier van werken is het duo eveneens resoluut — ze zijn vrijwel compromisloos . "Net zoals bij de vorige films krijgen de producenten alleen het eindproduct te zien. We hebben altijd volledige artistieke vrijheid. Ik luister niet naar meningen."

Vingernagel
Toch verschilt High-Rise wezenlijk van wat ze hiervoor hebben gedaan. Alleen al door de keuze voor sterren als Hiddlestone, Sienna Miller, Elisabeth Moss en Luke Evans in plaats van excentriek uitziende acteurs als Michael Smiley die Wheatley normaliter in zijn films laat spelen. Wheatley: "Het is niet dat Smiley niet sexy is, maar ik wilde een sexy film om het gevoel van luxe en zelfverzekerdheid te creëren. Sowieso heeft een film op deze schaal bekende gezichten nodig. Een groter budget betekent dat je meer geld uitgeeft, sterren rechtvaardigen dat."
Ook in hun volgende film Free Fire — met Martin Scorsese als executive producer — gaat het duo de samenwerking aan met sterren, waaronder Oscarwinnares Brie Larson — én met Michael Smiley. Ditmaal heeft Wheatley als doel de grandeur van de actiefilm uit de jaren zeventig terug te brengen. "Het verhaal gaat over een groep Ieren die in Boston wapens kopen. Ze belanden in een vuurgevecht waarbij alles misloopt." Als er geen actiefilms meer zijn van je gading, dan maak je er zelf een, zo lijkt het. "Ik heb geen speciaal gevoel meer bij films uit Hollywood. Er worden gigantische dingen opgeblazen, maar het doet me niets. Terwijl ik dat in de jaren zeventig geweldig vond, een auto die over de kop ging. Wij doen dat weer op menselijke schaal, zoals een vingernagel die ergens achter blijft steken. Dat is veel effectiever dan een vuurbal die Manhattan doet exploderen."