HET VIJFDE SEIZOEN

Dat er in Iran schattige kinderen wonen weten we nu wel. Filmmakers als Mohsen Makhmalbaff en vooral Abbas Kiarostami zijn dol op kinderen omdat hun onschuld mooi afsteekt tegen de gecorrumpeerde volwassen wereld. In de Iraanse komedie Het vijfde seizoen draait het nu eens niet om kinderen, maar om een gekwetste jonge vrouw die uit is op wraak na een huwelijksafwijzing.

Het vijfde seizoen wordt aangekondigd als een Iraanse komedie. Komedies in Iran? In het Westen kennen we Iran als een fundamentalistisch islamitisch land, waar filmmakers een voorkeur hebben voor kinderen omdat die sociale kritiek kunnen uiten, die van volwassen personages niet gepikt zou worden. Dat heeft tot een stroom films geleid die een milde confrontatie tonen tussen de wereld van kinderen en die van volwassenen. Alleen daarom al was Kiarostami’s Taste of cherry een verademing: eindelijk eens een film die het niet moet hebben van deze inmiddels uitgemolken thematiek, maar die zelfmoord aan de orde stelt. De maker zal zich er bij de Iraanse autoriteiten niet populair mee hebben gemaakt, wat zijn moed des te bewonderenswaardiger maakt.
Filmmaker Rafi Pitts (31) verkeert in hele andere omstandigheden dan de gemiddelde Iraanse filmmaker. De zoon van een Engelse vader en een Iraanse moeder studeerde film en fotografie in Londen, waarna hij zich in Frankrijk vestigde. Hij werkte onder meer als regie-assistent van Jacques Doillon en maakte een paar korte films. Het vijfde seizoen is zijn lange speelfilmdebuut. De film, een Frans/Iraanse coproductie, is gebaseerd op een scenario van Bahram Beyzaï, die we kennen als de maker van Bashu.

Desperado
Het vijfde seizoen gaat over twee families die al decennia lang een vete met elkaar hebben, die men met een onderling huwelijk nu eindelijk eens wil beslechten. Alle goede voornemens vallen in het water als de bruidegom (Ali Sarkhani) tijdens het huwelijksfeest de bruidschat weigert te betalen. Einde feest. De gekwetste bruid (Roya Nonahali) pikt de vernedering niet ("Ik wil respect") en gebruikt de rest van de film om wraak te nemen op de lompe bruidegom. Als hij een busonderneminkje begint, doet zij dat ook, zodat er een heftige strijd om de klanten onstaat, met als wapen verdachtmakingen. "Ze zetten je halverwege de rit uit de bus en laten je in de woestijn achter", klinkt het aan de ene kant. "Ze hangen je onderweg op", weet de andere partij met zekerheid te melden. Het hoogtepunt in de concurrentieslag breekt aan als de ex-bruid als een ware desperado de banden van de bus van haar concurrent lek schiet. De machteloze burgemeester ("Als ik slim was, was ik geen burgemeester geworden") probeert verdere escalatie te voorkomen. De moraal? "Dit is een prachtig land vol rijkdommen. Jammer dat er zoveel ruzie is." Dat beseffen de ruziemakers aan het einde van de film ook.

Furie
Het vijfde seizoen ziet er beeldschoon uit — het Iraanse landschap oogt uiterst filmgeniek — en er wordt goed in geacteerd, maar toch wringt er wat. Misschien heeft het te maken met Pitts half-westerse opvoeding, dat de film vragen oproept over het Iraanse karakter ervan. Het vijfde seizoen werd weliswaar gefilmd in het Iraanse dorpje waar Pitts als klein jongetje in een film speelde, maar de film lonkt zo nadrukkelijk naar een westers arthousepubliek dat hij een weinig authentieke indruk maakt. Alles in de film staat in het teken van het behagen van een westers publiek dat dol is op exotisme. Dat begint al met de casting. De twee hoofdrolspelers doen denken aan ouderwetse Hollywoodsterren en zouden het goed hebben gedaan in een oude Hollywoodfilm als De dief van Bagdad. Ali Sarkhani speelt de rol van de knappe en koele macho, die de pech heeft dat hij gekoppeld is aan een vrouw, die weerstand biedt aan zijn dwingende blik, Roya Nonahali is de oosterse schone, bij wie achter haar smachtende, erotiserende (blauwe!) oogopslag een furie schuilt. Ook inhoudelijk komt de film met zijn kolderieke familievete tegemoet aan het westerse vooroordeel over primitieve samenlevingen dat waarin niemand vatbaar is voor redelijke argumenten. Deze bezwaren zouden niet steekhoudend zijn als Pitts Het vijfde seizoen zou presenteren als een simpel sprookje, maar zijn pretenties rijken verder. Zijn film zou een hommage zijn aan de kracht van Iraanse vrouwen en een statement tegen materialisme. Dit soort uitspraken maakt Het vijfde seizoen door zijn lichtvoetige, gemakzuchtige benadering volstrekt niet waar. Qua sfeer doet de film af en toe denken aan de Georgische komedies uit de jaren tachtig. Waren deze films echter houtsnijdende metaforen op het grimmige leven onder het communistisch regime, in Het vijfde seizoen herkennen we eerder Thelma & Louise als inspiratiebron dan de Iraanse werkelijkheid.

Jos van der Burg