Amat Escalante over Heli

Weinig conflicten zijn zo gewelddadig als de Mexicaanse drugsoorlog. Amat Escalante kon in Heli niet helemaal om dat geweld heen, maar wist toch sensatie te vermijden. Ook al is er die ene scène.

Geen geschikte date movie, dit Mexicaanse narcodrama dat voor altijd bekend zal staan als de film waarin een penis in brand wordt gestoken. Trucage trouwens, niet echt. En ook die twee honden die vermoord worden leven nog lang en gelukkig.

Amat Escalante, de verantwoordelijke regisseur, zei vorig jaar in Cannes aan het eind van de derde dag groepsinterviews dat hij het effect van die scène een beetje onderschat had, omdat er door de heren en dames journalisten wel erg vaak naar werd gevraagd. Dat was natuurlijk te verwachten. En het was meer mensen opgevallen. In Mexico had een columnist van een financieel dagblad al geschreven dat het zo jammer was dat de grondwet in 1907 was herzien, omdat ze Escalante anders hadden kunnen opsluiten wegens laster van de natie. Dat het land min of meer in burgeroorlog verkeert dankzij de coke-consumptie van de Amerikanen — 70 duizend doden in de afgelopen zeven jaar, volgens Escalante (een voorzichtige schatting volgens andere cijfers, die uiteenlopen van 60 duizend tot 120 duizend) — was even minder bezwaarlijk dan de regisseur die daar een film over maakt. De Verenigde Staten, trouwens, een land waar Escalante niet verrassend een haat-liefdeverhouding mee heeft, levert ook meer dan 90 procent van de wapens voor die oorlog. Maar dat terzijde.

“Het ligt er natuurlijk wel aan hoe je dat geweld laat zien, dat snap ik. Als je in The Dark Knight Rises in de eerste vijf minuten met veel actie en glamour vijftien mensen omlegt, dan willen kijkers meer. Maar als ik in de hele film twee mensen laat sterven zonder met de camera weg te kijken, dus als ik laat zien hoe het er echt aan toe gaat, dan gaan ze protesteren. Maar welke andere film zou ik nu in Mexico kunnen maken?”

Die scènes met die brandende balzak en penis heeft hij verzonnen, vertelt Escalante, want de schok was nodig om de kijker de Mexicaanse werkelijkheid te laten voelen. De scènes draaien om de marteling van twee jonge mannen die gevangen zijn genomen door andere jonge mannen omdat ze verdacht worden van de diefstal van een partijtje drugs. Niet alleen maakt die scène indruk vanwege de bijna ongeïnteresseerde blik van de camera op het bizarre tafereel, maar ook omdat in de huiskamer waar het gebeurt kinderen op de achtergrond videogames spelen en totaal niet onder de indruk lijken. “Je kunt het allemaal googelen. Kinderen van tien, twaalf jaar die in narcobendes zitten en betaald worden om te martelen. Alleen dat van die verbranding vind je misschien niet online. Zulke details lees je alleen in kleine rapporten.”

Als het gebeurt, zitten we al een eind in de film. Heli begint heel ergens anders, met een openbare executie die minstens even afstandelijk gefilmd is als die latere scène. Escalante wilde laten zien hoe gewone Mexicanen met de drugsoorlog geconfronteerd worden. Want hoe gaat zoiets? In kleine dorpen vinden mensen ’s ochtends onderweg naar hun werk een opgeknoopt lijk aan een brug. Zonder backstory. Dat is wat de film beoogt te geven: een achtergrondverhaal bij een anonieme (fictieve) dode, zoals er in Mexico zoveel zijn.

Toch is Heli niet in de eerste plaats een film over de drugsoorlog. Uitgaande van wat hij om zich heen zag, maakte Escalante vooral een film over een samen­­leving die uit balans is geraakt, waar de drugsmaffia als een soort Minotaurus in het doolhof de lichamen van jongens en meisjes kan opvreten. In de conservatief-religieuze provincie waar ze filmden, vertelt hij, is het bijvoorbeeld normaal dat jonge meisjes zich in seksuele relaties begeven. Omdat dankzij de katholieken abortus streng verboden is en seksuele voorlichting op scholen niet is toegestaan, raken veel meisjes zwanger en groeien hun kinderen op in extreem jonge gezinnen die niet voor ze kunnen zorgen. Als er al een gezin is. “Eigenlijk is voor mij de hele film een gevolg van zulke ontwikkelingen. Als die baby’s geboren worden en de moeders zo jong zijn… Al jaren laat de overheid het onderwijs verslonzen en de armoede en ongelijkheid zijn gigantisch. Dat leidt tot een dodelijke geweldsspiraal.” Ontvoeringen als in de film hebben echt niet alleen maar met drugs te maken, stelt de filmmaker. “Slachtoffers worden op straat ontvoerd en een dag lang langs pinautomaten gevoerd. Zoiets kan iedereen overkomen. Je hoeft in Mexico helemaal niet rijk te zijn om ontvoerd te worden.”

Aan het eind van de film gaat het leven natuurlijk gewoon door. Maar de wreedheid en de onverschilligheid waarmee veel te jonge mensen hier misdaden begaan, om nog maar niks te zeggen over de compleet ondoorzichtige rol van leger en politie in dit nationale drama, want ook die laat Heli zien, suggereren een verziekt land met trauma’s die niet snel vergeten zullen zijn. Sommige mensen zien het eind van de film als een teken van hoop — als iedereen nou maar in een veilig gezin op zou groeien — maar je kunt dat ook cynisch uitleggen: want de realiteit in Mexico is heel anders.