Hartverscheurend

Gepassioneerd drama in Nederlandse films werkt meestal meer op de lachspieren dan op de traanklieren. Plaatsvervangende schaamte komt ook regelmatig voor. Je moet dus maar durven om een film de titel Hartverscheurend mee te geven. Filmmaakster Mijke de Jong liet zich niet afschrikken en zette zich aan de verfilming van een ‘onmogelijke liefde’. Het resultaat is verrassend, want geloofwaardig. Dat leverde op de Nederlandse Filmdagen de prijs van de filmkritiek op. Eerder al kreeg de film de speciale juryprijs op het festival van Locarno.

Hartverscheurend speelt zich af in Amsterdam, nu eens niet tegen het historische decor van grachten, schilderachtige huizen of bordelen, maar in het oude havengebied aan de oevers van het IJ. Deze desolate locatie blijkt verfrissend filmgeniek en ademt een sfeer die uitstekend past bij een grote tragische liefde. Het gebied biedt geen ruimte voor nuances, is even absoluut als de liefde tussen de twee hoofdpersonen Lou en Bob.

Lou is een energieke jonge vrouw die zich in het Amsterdamse alternatieve circuit uitstekend thuisvoelt. Als een moderne Leger des Heils soldaat stapt ze met haar oude legerlaarzen op sociaal onrecht af. Van steun aan illegale vluchtelingen tot aan het opknappen van kraakpanden, er is altijd iets te doen. Ze is extravert, in voor een geintje en in het bezit van een flinke portie bluf. Ze woont in een oude woonboot en in haar vrije tijd zingt ze in een vrolijke band. Marieke Heebink, die tot vorig jaar deel uitmaakte van theatergroep de Trust, speelt deze rol overtuigend.

Lou heeft de pech verliefd te worden op Bob, in bijna alles het tegendeel van haarzelf. Bij deze jonge advocaat geen links enthousiasme, maar een pragmatische en cynische levenshouding. Hij is een ambitieuze ‘professional’ die met gretigheid verkondigt dat de wereld nooit beter zal worden. En die graag elk sociaal idealisme verdacht maakt. (“De illegalen zijn de shownegers van alternatief Amsterdam”). Mark Rietman, verbonden aan Toneelgroep Amsterdam, maakt van deze advocaat een geloofwaardige figuur.

Klassiek dilemma
Kan het met het grote verschil in levensvisie wat worden tussen Lou en Bob? Aanvankelijk wel, hun verschillende leef- en denkwereld werkt dan nog als een katalysator op de relatie, wat vooral de seks ten goede komt. De knettterende ruzies, de uitputtende emotionele veldslagen en de daaropvolgende vrijpartijen wekken dan nog de suggestie van een vitale verhouding, door de camera in korte, krachtige scènes in beeld gebracht.

Een illusie, blijkt al snel. De heftige conflicten verworden tot zinloze rituelen, doelloze herhalingsoefeningen. Ook met uitbundige seks valt dit niet langer te verhullen. Op dit punt komt het werkelijke drama in zicht: Bob en Lou zitten verstrikt in een klassiek dilemma, ze kunnen niet zonder maar ook niet met elkaar leven. Hartverscheurend buit de dramatische mogelijkheden die dat biedt adequaat uit: het zwijgen, de ruzies, de wanhoop en het verdriet, het is er allemaal. Vooral Heebink ontplooit een breed scala aan gevoelens en reacties. Zonder Rietman tekort te willen doen: zij is het die de film overeind houdt.

Geloofwaardige personages
Hartverscheurend wil een realistisch drama zijn, geloofwaardigheid is een essentiële voorwaarde daarvoor. Voldoen de acteerprestaties ruimschoots aan dit criterium, opmerkelijk is – we hebben het over een Nederlandse film – dat ook de dialogen natuurlijk klinken. Nu eens geen taalgebruik waarbij de tenen kromtrekken, maar dialogen die uit het normale dagelijkse leven afkomstig lijken te zijn. Dit is ongetwijfeld te danken aan journalist en auteur Jan Eilander, die niet alleen als co-scenarist fungeerde, maar ook de dialogen voor zijn rekening nam. Hij is erin geslaagd de dialogen kort te houden. De film heeft geen last van overstatements en wordt verbaal niet dichtgetimmerd.

Dat Hartverscheurend toch niet de sublieme film is geworden die het had kunnen zijn, is te wijten aan het scenario. De karakters van Lou en Bob zijn zo uitgesproken tegengesteld, dat snel duidelijk wordt dat de liefde tussen hen wel moet sneuvelen. Een belangrijk spanningselement vervalt daarmee.

Een andere beperking schuilt in het streven naar realisme. Realistische, geloofwaardige personages zijn niet per definitie interessante persoonlijkheden. Bob en Lou zijn twee karakters met zulke uitgesproken opvattingen, dat zij in hun gedragingen voorspelbaar zijn. Beiden zijn volstrekt overtuigd van de juistheid van hun levensvisie. Ongetwijfeld klopt dat met de werkelijkheid – mensen hangen nu eenmaal aan hun eigen waarheden – maar dat maakt de film nog niet interessant.

Enige twijfel aan het eigen gelijk zou van Bob en Lou psychologisch boeiender personages hebben gemaakt. Hun relatie loopt niet stuk op politieke en sociale meningsverschillen maar op de onwil zich serieus in de ander te verdiepen. Uiteindelijk schuilen achter het drama twee personen die nogal content zijn met zichzelf. Daarin verschillen beiden niet.