Happy End

In Happy End maakt Michael Haneke de balans op van zijn oeuvre. En weer laat hij ons zien wat we niet willen zien: de vluchtelingenstroom in Calais.

Is Happy End het vervolg op Amour (2012)? Het is een vraag die je je zou kunnen stellen bij het zien van de nieuwe film van Michael Haneke. Dat komt niet alleen omdat acteur Jean-Louis Trintignant weer opduikt als een personage dat Georges heet. Of omdat Isabelle Huppert weer zijn dochter speelt, al heet ze nu Anne in plaats van Eva. Maar omdat die oude man die in Amour, een film die over zorg, troost, euthanasie en dood ging, onverwacht van het toneel verdween, in Happy End plotseling weer opduikt. Nog ouder. Dementerend, denk je. En dan weer gevaarlijk scherp. Al is Happy End niet zíjn film, maar van zijn kleindochter Eve, door wier ogen we de uitgebluste levens van de bourgeoisfamilie Laurent in het Franse Calais bekijken. Haar moeder ligt na een overdosis medicijnen in het ziekenhuis, en het twaalfjarige meisje is overgeleverd aan de desinteresse van haar welgestelde familie. Zoals we al weten uit Haneke’s Das weiße Band (2009) levert een kinderperspectief niet per se een mildere blik op.
Zo wandelen er meer ideeën, beelden en personages uit eerdere films Happy End binnen. Dat hij aan eerdere films van Haneke doet denken is geen zwaktebod. Het is eerder een teken van auteurschap. De film die hij Happy End noemde is op een bepaalde manier een organisch en logisch eindpunt van de carrière van de 75-jarige Oostenrijkse cineast. Het is een rondgang langs thema’s van familie, hypocrisie en geweld, de rol van digitale en surveillancemedia in het onthullen, verhullen en vertekenen van waarheid en werkelijkheid (voor zover die überhaupt bestaan) en de manier waardoor al die mediatechnologieën ons in staat stellen ons amoreel of zelfs immoreel op te stellen. Die thema’s zijn we in zijn eerdere films vaak nietsontziender, want geconcentreerder en geïsoleerder tegengekomen. Wie dus een hele film op een typische Haneke-film gaat zitten wachten, komt bedrogen uit. Dat maakt de film misschien minder spectaculair dan zijn eerdere werk, maar zeker niet minder treffend.
Happy End is een film over perspectief. Over kaders. Over wat er binnen en buiten het filmkader gebeurt, maar ook van het verticale smartphonescherm, en het computerscherm met z’n vele frames en vensters, die beide worden gebruikt als visuele en vertelbronnen. En ook deuren, spiegels en ramen brengen dergelijke kader- en perspectiefverdubbelingen teweeg. Happy End is een film die in dialoog is met wat we niet zien, met wat zich op de achtergrond, buiten ons zicht bevindt, stoïcijnse gefilmd door cameraman Christian Berger met wie Haneke al sinds Benny’s Video (1992) samenwerkt.
Het belangrijkste voorbeeld daarvan is natuurlijk de locatie Calais. De film speelt zich af onder de rook van het beruchte voormalige vluchtelingenkamp, waar eind oktober de Franse politie nog traangas inzette tegen kinderen. Een jaar na de ontruiming van de zogenaamde ‘Jungle’ zwerven er ook nu nog meer dan tweeduizend gevluchte personen door het Noord-Franse stadje rond. Als je er geen oog voor hebt, dan zou je de consequente manier waarop de gevolgen van alledaags racisme, het Franse koloniale verleden, en de aanwezigheid van vluchtelingen in het straatbeeld in de film verweven zitten bijna niet opmerken. Een werkelijkheid waar we meestal, net als de familie Laurent, onze ogen voor sluiten.

Dana Linssen