Gozaran — Time Passing
Het wezen van muziek
In Frank Scheffers bijzondere documentaire Gozaran — Time Passing ziet een Iraanse componist, die een mooie kleine revolutie ontketende, zijn droom verbrokkelen.
Als de in Wenen gevestigde componist en dirigent Nader Mashayekhi in 2006 naar zijn geboorteland Iran terugkeert om daar een filharmonisch orkest op te zetten, is dat de vervulling van een droom. De zachtaardige en vastberaden Mashayekhi wil met het orkest de moderne westerse en de klassieke Perzische muziek bij elkaar brengen, maar hij wil de jonge musici vooral een nieuwe manier van luisteren bijbrengen. Zijn kleine mooie revolutie legde Scheffer vast in de tv-documentaire To Be and Not To Be uit 2009; maar helaas was die film op het moment van de tv-première al geschiedenis geworden. In de weken ervoor hadden de gekaapte verkiezingsoverwinning van Ahmedinejad en de repressie die daarop volgde een einde gemaakt aan de hervormingsgezinde stemming in Iran. Voor Mashayekhi was het doek gevallen.
Gozaran herneemt deze geschiedenis en trekt de lijn door naar het heden. De film pakt de draad weer op in Wenen, waar Mashayekhi, voor wie kunst een levensader is, met een verterend gevoel van heimwee terugblikt op de droom die hij zag verbrokkelen. Maar hij werkt alweer aan een vervolg: een uitvoering van Arvo Pärts Fratres met Perzische instrumenten, waarvoor een deel van de orkestleden vanuit Teheran naar Wenen komt. Ook reist Scheffer terug naar Iran om te achterhalen wat Mashayekhi zijn leerlingen heeft nagelaten.
Film en muziek hebben van nature een speciale relatie met elkaar, ze gaan in essentie immers beide over het indelen van tijd. Toch zijn er weinig filmmakers die zulke interessante en rijke films over muziek weten te maken als Frank Scheffer. Zijn oeuvre, dat onder meer portretten bevat van grote hedendaagse componisten als John Cage, Elliott Carter en Frank Zappa, is een doorlopend onderzoek naar het wezen van muziek — waaraan Gozaran een nieuwe, politieke dimensie toevoegt. Alles aan deze film ademt de diepe verwantschap die de maker voelt met zijn onderwerp. De oogstrelende beelden, waarmee cameraman Melle van Essen herinneringen oproept aan de beste films van Abbas Kiarostami, gaan een volmaakte synthese aan met de muziek en de voice-over. Dit is een film als een gedicht.
Sasja Koetsier
