GEVANGENEN VAN DE GROND

De wonderwereld van de Finse tango

  • Datum 23-11-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films GEVANGENEN VAN DE GROND
  • Regie
    Stella van Voorst van Beest
    Te zien vanaf
    01-01-2009
    Land
    Nederland
  • Deel dit artikel

Melancholieke verwondering en stille ontroering strijden om voorrang bij het bekijken van gevangenen van de grond van Stella van Voorst van Beest, vorig jaar de slotfilm van het Nederlands Film Festival.

Een verlepte vrouw met een knotje bewaart in een kelderbox een winkelvoorraad dansschoenen, baljurken en Elvis-posters. Twee serveersters in kraakhelder gesteven schortjes maken samen een dansje terwijl op de achtergrond een ouder koppel omvalt. Een boer die beeldhouwer werd werkt in de sneeuw aan een houten Afrikaanse olifant. Zijn dat misschien personages uit een nieuwe film van Aki Kaurismäki, de grootmeester van het minimalistische Finse absurdisme?
Nee, dat zijn het niet. Wie ooit dacht dat Kaurismäki die gortdroge droefgeestigheid van drifting clouds en lights in the dusk zelf had verzonnen, zal door gevangenen van de grond ontdekken dat die merkwaardige wereld echt bestaat. Dat is de eerste verrassing van deze documentaire over een fenomeen dat op zichzelf ook al een reactie van ongeloof oproept. De Finse tango!

Hartstochten
En toch, nadat een dansleraar, die onwennig voor de camera staat en duidelijk geen geoefend spreker is, heeft uitgelegd hoe dat zit met die tango in het hoge noorden, valt plotseling alles op zijn plaats. Dat is de tweede verrassing. Dan krijg je werkelijk de neiging te geloven dat deze dans, die we vooral met Latijns-Amerikaanse hartstochten associëren, pas bij de van nature introverte Finnen volledig tot zijn recht komt.
Terwijl de verlegen man zijn partner zwijgend over de dansvloer leidt, vertolkt het lied de gevoelens die hij niet durft uit te spreken. De tango, zo leren we, is wat de Finnen in het diepst van hun ziel beweegt. De tango is hun leven en verzoent hen met tegenslag en verdriet. Overal klinkt dat oneindig melancholieke lied Happy land waar deze documentaire zijn titel aan ontleent. ‘…maar zonder vleugels vlieg ik niet, ben ik een gevangene van de grond.’
Een van de mooiste scènes is het bezoek aan de grootste danshal van Finland die op dat moment in winterslaap verkeert. In het keukentje onthult de beheerder zijn schat: de wassen beelden van de legendarische tangocomponist Unto Mononen en zijn vriend. Beiden stierven jong en sloegen vermoedelijk de hand aan zichzelf. Het is een wonderlijke situatie, die bevroren gestalten in dat berghok en dat nuchter vertelde, maar intens treurige verhaal dat erbij hoort. Vanaf dat moment snap je ook dat gevangenen van de grond niet zomaar gaat over een Finse eigenaardigheid, maar over iets veel groters. Hier, waar iedereen wacht op de terugkeer van het licht in de lente, hier is alles een uitdrukking van het universele verlangen naar een onbereikbaar geluk.
In een kalm tempo, aangepast aan het introverte karakter van deze wereld, reizen we over besneeuwde wegen langs ongezellige danszalen en karaokebars waar mensen zwijgzaam aan tafeltjes uit de jaren vijftig zitten. Overal zijn er fotoboeken vol verloren jeugd. Het ankerpunt van de film is de sterk levende herinnering aan tangolegende Unto Mononen. De structuur is een onopvallende cirkelbeweging. Want altijd komt na de donkere dagen de zon weer terug. Kijk, het koolzaad bloeit! De mensen worden mooier!

Leo Bankersen