GADJO DILO

Een gekke vreemdeling bij de Lautaris

  • Datum 22-11-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films GADJO DILO
  • Regie
    Tony Gatlif
    Te zien vanaf
    01-01-1997
    Land
    Frankrijk
  • Deel dit artikel

Zigeuners van de Lautaris-stam in Valachië, Roemenië

Het zigeunerleven is een dankbaar onderwerp voor filmers. Cinema is bij uitstek een kunstvorm die ons uitnodigt te kijken hoe anderen leven. Vooral de Zuideuropese Roma zigeuners, met hun licht ontvlambare temperament, muziek en kleurrijke tradities, zijn fotogeniek. Het gevaar voor clichés loert om de hoek — maar niet bij de Algerijns/Franse regisseur Tony Gatlif, die zelf van zigeunerafkomst is en met Gadjo dilo zijn trilogie afsluit.

De hoofdpersoon van Gadjo dilo is de Parijzenaar Stéphane, die met een DAT-recorder door het krakend vriezende Roemenië reist. Hij is bezeten van Nora Luca, een zigeuner-zangeres die op een vaag cassette-bandje haar ziel blootlegt. De rauwe uithalen van haar stem gaan door merg en been. Pure, onversneden emotie doet het goed in onze starre westerse maatschappij. Gadjo dilo leek de publieksfavoriet van het Filmfestival Rotterdam te worden, totdat De Poolse bruid onverwachts in een foto-finish won.
Oude Cubaanse muzikanten reizen de halve wereld af, daarbij een handje geholpen door films als Lagrimas negras, die het behoorlijk goed heeft gedaan in de bioscoop. Muziek is een van de drijfveren van Gatlif, die uitvoerig research heeft gedaan naar verschillende soorten zigeunermuziek en zelf de nummers voor zijn films schrijft. Tussen zijn bekroonde film Latcho drom (1993) en Gadjo dilo (1997) door maakte hij documentaires over Cubaanse muziek (Lucumi, le rumbero de Cuba) en Corsicaanse samenzang (I muvrini, polyphonie corse).
Via de muziek biedt Gatlif zijn publiek een kijkje in het leven van de Lautaris-stam in het Roemeense Valachië, waar Stéphane zich met een bewonderenswaardig geduld een weg baant door het wantrouwen van de clan. Zijn zoektocht naar Nora Luca brengt hem in het huis van de eigenwijze grijsaard Izidor, wiens zoon bebloed is afgevoerd naar de gevangenis in de grote stad. Izidor denkt zijn ‘gadjo dilo’ (‘gekke vreemdeling’) mooi te kunnen gebruiken om dit probleem op te lossen, terwijl Stéphane hoopt dat hij dichter bij Nora Luca in de buurt kan komen.

Uitnodiging
Het integratieproces van Stéphane zorgt voor komische toestanden. Hij probeert iets terug te doen voor de overrompelend gastvrije Izidor en ruimt diens huis op, gadegeslagen door de schaterlachende vrouwen die zeker weten met een homo van doen te hebben. Een beetje man komt immers niet in de buurt van het fornuis, en al helemaal niet om het schoon te maken. Deze onzichtbare, maar strenge codes houden de nieuwsgierige Parijzenaar aanvankelijk weg bij de verbannen zigeunerin Sabina, wier zinderende sensualiteit als een aura om haar heen hangt.
Stapje voor stapje leert de kijker, samen met Stéphane, de Lautaris kennen. Op Stéphane en Sabina na zijn de acteurs niet-professioneel. Gatlif heeft in heel Roemenië zigeuners gecast. Hun markante koppen zijn fascinerend, maar het was absoluut niet zijn bedoeling om hen als exotisch volkje te laten opvoeren, zodat de rest van de wereld aapjes kan kijken.
Hoewel hij zich persoonlijk sterk maakt voor de rechten van zigeuners, heeft hij met zijn speelfilms geen politieke agenda. In een interview met het Franse tijdschrift ‘Regards’ verklaarde hij: "Sinds Latcho drom maak ik geen films meer om af te rekenen met mensen die niet van zigeuners of Arabieren houden, want mensen zullen altijd op zoek zijn naar zondebokken. Ik wil hun cultuur laten zien zoals het is, zonder een opgeheven vingertje. Ik zeg nooit tegen de kijker: ‘Je kent de zigeuners niet, kijk maar hoe ze zijn.’ Wat ik liever doe is de kijker niet bij de hand pakken, maar hem uitnodigen in een huis."

Eeuwenoude angst
De viool die onopvallend aan Izidors muur hangt, komt tot leven als de oude man hem oppakt. Virtuoos bespeelt hij het stoffige hout. Stéphane de amateur-muzikoloog blijkt zich in het muzikale hart van de regionale zigeunerclans te bevinden. Via bruiloften en partijen ontmoet hij muzikanten van een niveau dat zo hoog is, dat hij de DAT-tapes bijna niet kan aanslepen.
Dan besluit Gatlif dat zijn film nu wel lang genoeg ‘feel-good movie’ heeft gespeeld. Het wordt tijd om tot de kern van de zaak te komen. De impulsieve manier van leven, het spontane dat wij burgers missen, heeft een hele praktische reden. Wie eenmaal opgejaagd is of een razzia heeft meegemaakt leeft voor het moment. Zigeuners hebben hun eigen wereld met eigen regels, die af en toe botsen met de omliggende wereld. Ramon Gielings mooie documentaire De toekomst is over een uur laat op schrijnende wijze zien wat er gebeurt als een zigeuner zich meer bewust is van die grotere context dan zijn clan-genoten.
De Roma die Gadjo dilo bevolken, slaan op de vlucht voor woedende, provocerende dorpsbewoners. Hun angst is eeuwenoud, de reflex die hen het bos in doen rennen is genetisch getraind. Op een kerkhof vernietigt Stéphane al zijn DAT-tapes. Wat hij heeft meegemaakt gaat verder dan mooie muziek. Wat hij heeft meegemaakt, is de ziel van die muziek. Buiten zichzelf vertrapt hij het met bloed, zweet en tranen vergaarde materiaal. Sabina bekijkt het tafereel met verbazing. Dan glimlacht ze haar gouden hoektand bloot: Stéphane heeft het eindelijk begrepen.

Thessa Mooij