Exit Through the Gift Shop

De Britse street artist Banksy maakte een film. Of eigenlijk maakte de Franse ‘filmmaker’ Thierry Guetta een film over Banksy. Of is Guetta Banksy? Of een uitvinding van Banksy? Hoe dan ook. Dat er een spelletje wordt gespeeld met de toeschouwer in Exit Through the Gift Shop is wel duidelijk.

Zou hij het zijn? Of zij? Een licht gevoel van opwinding maakte zich meester van de bezoekers van de persvoorstelling van Exit Through the Gift Shop van de Engelse street artist Banksy tijdens het Filmfestival Berlijn afgelopen februari. Dat interviews met de debuterende en toch al wereldberoemde filmmaker er niet in zaten sprak voor zich. Niemand weet immers wie Banksy is, want de kunstenaar houdt zijn identiteit zorgvuldig geheim. Maar daags daarvoor waren bij de première van de film op Sundance overal op muren authentieke Banksy’s opgedoken van een cameraman die uit een sneeuwhoop een bloem plukt. Dus wat zou Banksy in Berlijn doen? Misschien zat hij wel gewoon tussen de journalisten in de zaal. Hij misschien, met die capuchon op, net zoals de ‘Banksy’ die aan het begin van de film in een ‘exclusieve’ boodschap de toeschouwers toesprak. Of zij, met die sportschoenen. Klaar om weg te rennen als de grond te heet onder haar voeten werd.

Treinstel
Er is wel het een en ander over Banksy bekend. Zo staat vast dat hij in Engeland is geboren. In of in de buurt van Bristol. Begin jaren zeventig. Sommige bronnen noemen 1974. Over zijn echte naam wordt gespeculeerd: Robert of Robin Banks wordt wel gedacht. Zijn zaken worden behartigd door fotograaf Steve Lazarides. Want geld wordt er inmiddels met zijn kunst flink verdiend: zijn schilderij Keep it Spotless, van een huishoudster die het een en ander onder het tapijt, c.q. achter de muur veegt, bracht meer dan een miljoen op. Vaak geciteerd is ook al de anekdote dat de jonge graffitikunstenaar liggend onder een treinstel (voor de zoveelste keer op de vlucht voor de politie) bedacht dat het werken met sjablonen en stenciltechnieken hem veel sneller, mobieler en flexibeler zou maken. Het plannen en voorbereiden van een straatkunstwerk heeft immers steeds meer weg van een guerrilla-operatie, zeker in Engeland waar bewakingscamera’s op elke straathoek hangen.

Want Banksy is niet alleen een kamikaze-artiest, een straatkunstenaar en een durfal, maar ook een activist en satiricus die de kunstwereld op z’n kop zet, een hedendaagse Marcel Duchamp, die het urinoir weer het museum uitsleept en vragen stelt bij wat kunst is en wat commercie. Zijn vaak ‘linkse’ (anti-kapitalistische, pacifistische) boodschappen vallen niet bij iedereen in goede aarde.

Showfransoos
Goed. Daar moest dus een film van komen. Volgens de mockumentary Exit Through the Gift Shop kwam die tot stand doordat een in Los Angeles wonende showfransoos, neef van de Parijse straatkunstenaar Space Invader, een videocamera in handen kreeg en obsessief de ‘collega’s’ van zijn neefje begon te filmen. Van het een kwam het ander, en via Shepard Fairy (de man die de Obama ‘Hope’ poster maakte) kwam deze Thierry Guetta met Banksy in contact, die hem meenam op een aantal van zijn schildertochten: onder andere naar de Israëlische westoeverbarrière en tijdens het ‘kidnappen’ en omkatten van een Londense telefooncel. Het levert een aardig inkijkje in de wereld van de street art op.

Met die film wil het evenwel niet echt lukken. Guetta verzamelt duizenden uren materiaal, maar weet daar geen coherent geheel uit te monteren (hij is geen filmmaker zegt de vermomde Banksy met omineus vervormd stemgeluid ergens halverwege de film). Maar wat Guetta wel blijkt te kunnen is een artistiek alter ego voor zichzelf creëren en als een soort über-Banksy (genaamd Mr. Brainwash) de show stelen in Los Angeles.

Wijsmaken
Je kunt de kunstwereld ook alles wijsmaken, is de conclusie die Banksy uit de film trekt. En hij lacht in zijn vuistje. Met de filmwereld ligt dat misschien een beetje anders. Om te beginnen is die door de genres van fake-documentaire, mockumentary en spoof (en zeker als dat zo opzichtig gebeurt als in Exit) wel gewend om niet meteen alles voor waar aan te nemen wat hij ziet. En bovendien, stel dat alles waar is wat er in Exit wordt beweerd, dan heeft dat toch het effect van de jongen die ‘wolf’ riep: hij heeft zo vaak spelletjes gespeeld dat niemand hem meer gelooft. Maar als je niet helemaal in postmoderne relativering zum Tode vervalt, dan heeft Exit Through the Gift Shop ook de flair van een hedendaagse F For Fake (de beroemde fake-docu van Orson Welles over meestervervalser Elmyr de Hory uit 1974): een film over authenticiteit en (ons verlangen naar) auteurschap die too good to be true is.