El Clan

De arrestatie van ‘El clan’ in 1985 confronteerde Argentinië met een monster uit een recent verleden.

‘El clan’ ontvoerde voor zover bekend vier mensen: Ricardo Manoukian, zoon van de eigenaar van een supermarktketen in 1982; Eduardo Aulet, ingenieur, in 1983; Emilio Naum, eigenaar van winkelketen McTaylor, in 1984; en zakenvrouw Nélida Bollini de Prado. De bende liep bij die laatste ontvoering in augustus 1985 tegen de lamp.
Ontvoeringen en moorden bleken de te zijn uitgevoerd door een familiebedrijf. Arquímedes Puccio en zijn zonen Alejan­dro en Maguila waren direct betrokken. Wanneer moeder Epifanía, een onderwijzeres, het eten op tafel zette, zat in de kelder een van hun slachtoffers te schreeuwen en te huilen met een kap over het hoofd. Een keurig gezin in San Isidro, wie had dat kunnen denken?
Pablo Trapero (Leonera, White Elephant) scoorde in eigen land de hoogste filmrecettes aller tijden met deze reconstructie van historische feiten. In Venetië won hij er een Zilveren Leeuw mee. Guillermo Francella is fenomenaal als de ijskoude, dominante Puccio. Zijn witte haar, grijze wenkbrauwen en lichte ogen maken hem tot een elegante sociopaat, een ijskoude patriarch. Kortom: het nette gezicht van het kwaad dat Argen­tinië zo lang beheerste.
Trapero schetst de politieke context summier, met enkele archiefbeelden en wat flarden van radionieuwsbulletins. Het verhaal speelt zich af na de val van de junta in 1983, maar Puccio nam al in de jaren zestig deel aan het extreemrechtse en antisemitische Movimiento Nacionalista Tacuara en werkte voor de geheime dienst van de dictatuur. Trapero toont weliswaar dat Puccio de steun had van hoge militairen, maar wijdt niet uit over zijn politieke motieven. De man heeft na zijn arrestatie nooit spijt betuigd. Hij hield tot aan zijn dood in 2013 vol dat hij een politieke gevangene was en een patriot.
Trapero benadrukt in El clan voortdurend de schokkende alledaagsheid van de ontvoeringen. De kip met rijst is zowel voor het gezin als voor de gevangene. Alejandro speelt rugbywedstrijden en maakt trouwplannen. Moeder brengt thee wanneer de mannen overleggen over de volgende ontvoering. Veel routineuze herhaling: steeds dezelfde voorbereiding, steeds dezelfde losgeldtelefoontjes. Het gebruik van muziek in de film — The Kinks, Creedence Clearwater Revival — als ironisch of schrijnend contrast is een stap te ver. Een nare ontvoeringsscène op de klanken van David Lee Roth’s I’m Just a Gigolo: het is een horrorcliché. Een parallelmontage van de vrijpartij van Alejandro en zijn verloofde in de auto en een ontvoering, eindigend in een gelijktijdige climax en executie: banaal en welbeschouwd weinigzeggend.
Maar sterk is El clan wel wanneer Trapero inzoomt op Puccio’s zoon Alejandro. Het is een mooie, populaire jongen; een rugbyspeler die zelfs een aantal keren voor het nationale team mocht uitkomen. Peter Lanzani speelt de rol prachtig subtiel: een gekwelde, machteloze jongen, niet in staat tot verzet. De Argentijnse generaals dicteerden wat goed was voor het volk. Alex, die overdag in een sportwinkel werkt, drukt in een van de scènes een duikmasker voor zijn mond: de benauwdheid van alle Argentijnse zonen en dochters in één treffend beeld.

Barend de Voogd


Filmkrant.Live verzorgt in april een introductie bij El Clan
Filmschuur | Haarlem
16 april 14.30 uur
Jos van der Burg