EEN GELUKKIGE HAND

De 70e verjaardag van Peter van Straaten wordt luister bijgezet met het amusante portret Een gelukkige hand. Regisseur Pieter Verhoeff doorreeg zijn documentaire met fictieve ensceneringen van diens bekendste personage, Agnes.

Pieter Verhoeff (foto: Angelique van Woerkom)

Hoe maak je een boeiend portret van een gelukkige, saaie man, die bovendien niet zoveel over zijn eigen persoon kwijt wil? Scenarist en regisseur Pieter Verhoeff, die eerder een portret maakte van de in 1996 overleden acteur Gerard Thoolen: "Als je Van Straaten vraagt waarom hij iets doet, zegt hij heel vaak ‘ja dat weet ik niet’. Zijn diepzinnigheid zit in zijn observaties. Het is een verlegen, maar heel vrije man. ‘Een zachte dictator’, zegt zijn vrouw: heel lief, maar ondertussen heel duidelijk."
Reden voor Verhoeff om de persoon van de cartoonist ook in diens karakters te zoeken. De documentaire beeldlijn over Van Straaten doorspekte hij met acht keer vijf minuten ‘Agnes’, diens bekendste personage. Daarover zegt Van Straaten in de film: "Ik ben het zelf, maar dan verkleed als vrouw." Verhoeff: "Het is link, zo’n vrouw verbeelden die iedereen kent uit de cartoons van Van Straaten. We hebben hem daarom ook bij de casting betrokken."
Actrice Renée Fokker, die een Gouden Kalf won voor haar rol in Theo van Goghs Blind date, bleek de eerste en laatste keus. Verhoeff: "Renée is zo’n goeie Agnes omdat je ziet dat ze geleefd heeft. Je kunt je haar wel in een café voorstellen: ze heeft precies die zwalkende, zwikkende manier van door het leven gaan als Agnes. Agnes doet waar anderen misschien van dromen, maar niet durven; ze vindt zich bij het ontwaken regelmatig terug in bed met een vreemde man."

Ironisch
In de thematiek vullen documentaire en fictie elkaar aan. Verhoeff: "Het verwijst naar elkaar. Een scène met de jonge zoon van Agnes is voor mij aanleiding om over Van Straatens jeugd te beginnen. Thema’s als drank, gezondheid, trouw en ontrouw uit de gespeelde scènes komen terug in de interviews en andersom." Het scenario voor die fictieve scènes schreef Verhoeff aan de hand van het boekje ‘Schetsen uit een slordig leven’. "Ik heb me daarin heel dienstbaar opgesteld. Ik heb niks verzonnen, alleen een samenvatting gemaakt van het boekje."
Hij heeft nog even overwogen de scènes in zwart-wit te schieten, met hier en daar een kleuraccent. "Maar dan wordt het al gauw weer zo quasi-artistiek, en daar heb ik — en hij helemaal — een hekel aan. Hij noemt zich dan ook geen kunstenaar, maar cartoonist. Het moest op het saaie af worden verfilmd, in een zo kaal-realistisch mogelijke stijl. Het camerawerk mag niet afleiden van de dialogen en het spel. Het is recht van voren gefilmd, op een cartoon-achtige manier. Ik heb mijn acteurs zelden zo kort gehouden; heb ze verboden komisch te doen. De humor moet uit het realisme zelf voortkomen."
Verhoeff herkent in Van Straatens werk "een fundamenteel ironische kijk op de ambiguïteit in het leven". Die amorele kijk spreekt hem aan. Verhoeff: "Dat is misschien wel een reactie op mijn moralistische, calvinistische achtergrond. Ik heb ook niet zo de neiging over mensen te oordelen. Een filmportret is altijd een keuze, door accenten te leggen, dingen weg te laten, je eigen smaak en interesses in te brengen. Zo’n portret is daarin evenzeer een weergave van de geportretteerde als van de maker."

Karin Wolfs