DOGMA

Dilettant met een brandspuit

  • Datum 04-11-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films DOGMA
  • Regie
    Kevin Smith
    Te zien vanaf
    01-01-1998
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Matt Damon en Ben Affleck als gevallen engelen

Na de meligheid van Clerks, Mallrats en Chasing Amy schreef Kevin Smith een briljant scenario vol hilarische gedachtekronkels over het katholicisme. In zijn film Dogma balanceert hij zoals altijd tussen sympathieke heroïek en onnadrukkelijke knulligheid.

Kevin Smiths Dogma kende voorafgaand aan de première een roerige periode (lees: veel free publicity). De Amerikaanse Catholic League had er namelijk lucht van gekregen dat een lolbroekenfilmer zich op hun geloof had gestort en dreigde prompt met een boycot. Producent/distributeur Miramax besloot moedermaatschappij Disney, kwetsbaar vanwege haar ‘voor het hele gezin’-imago, te beschermen door de film in de verkoop te doen. Het Canadese Lions Gate hapte toe. Het gekibbel ging intussen gewoon door, met als hilarisch hoogtepunt de pathetische appelflauwte die de Catholic League kreeg toen Miramax’ advocaten hen een brief stuurden met de mededeling dat de League aansprakelijk zou worden gesteld voor elke schade die aanwijsbaar aan hen kon worden toegeschreven. "Nu zie je pas wie de echte vijand van vrijheid van meningsuiting is!" huilden de reli’s.
Het maakte de film al beroemd voordat iemand hem gezien had. De commotie moet echter subiet van tafel worden geveegd. Want met het beledigen van religieuze groeperingen heeft Dogma niets te maken. De komedie past juist in de moderne traditie van ‘lachen om én ode aan’. Bovendien ligt het interessante van Dogma op een heel ander vlak. Smith maakt gehakt van het idee dat een film pas goed is als je alle filmische middelen optimaal benut. Met louter een fantastisch scenario blijk je er al goeddeels te zijn.

Theo en Thea
Op andere vlakken dan het script is Smiths werk vaak op zijn hoogst adequaat te noemen. De acteursregie is bijvoorbeeld ietwat onevenwichtig. Zo acteren Matt Damon en Ben Affleck (als twee gevallen engelen) alsof ze in een Shakepeare-voor-jongerenstuk staan, lijken de profeten Jay en Silent Bob afkomstig uit Theo en Thea en de ontmaskering van het tenenkaasimperium en geeft Linda Fiorentino als laatste nazaat van Jezus een charmante variant van haar uit neo-noirs bekende vileine vamp. Al met al niet bevorderlijk voor de naadloze interactie. Ook in het gebruik van special effects is Smith niet handig — hij liet het script nota bene jaren op de plank liggen tot hij genoeg geld had voor de effecten, maar hij laat ze helaas te lang in beeld om het altijd nog relatief lage budget ervoor te verdoezelen. Erg verbeeldingskrachtig blijkt Smith voorts ook niet — de camera staat statisch en brengt de actie en dialoog ‘straight’ in beeld, verder niks.
Maar het vermakelijke aan Dogma is dat Smiths scenario al die lichte gebreken tot futiliteiten reduceert. Het script is zo vindingrijk, zo charmant, zo doortimmerd en doorspekt met uitstekend bekkende oneliners, dat je bijna tot de conclusie komt dat zijn opgewekte cinematografische dilettantisme opzet is — om het zicht op het briljante script niet te vertroebelen met imponerende shots en zwierige stijltrucs.
Sterker: Smith wekt de indruk dat hij de enige is die zijn pennenvruchten kan verfilmen. Zo wordt Bethany (Fiorentino) op een gegeven moment gered van duivelse belagers door twee mysterieuze figuren. Middels een dramatisch opwaartse camerabewegingen blijken dit de antihelden Jay en Silent Bob te zijn — Smith treft hier precies zijn kenmerkende toon tussen sympathieke heroïek en onnadrukkelijke knulligheid. Smith staat hiermee in een lange traditie komedieschrijvers/regisseurs, teruggaand tot Preston Sturges, wiens scenario’s ondenkbaar zijn (of aanwijsbaar zijn mislukt) in regiehanden van anderen.

Scooby Doo
Basis van zijn geestigheden is, als die van alle humor, het laten conflicteren van twee verschillende systemen van logica. Smith onderwerpt de katholieke religie en het Nieuwe Testament aan het zuiver rationele (en vice versa): twee gevallen engelen hopen weer terug in de hemel te komen door door de deur van een kerk te lopen. De trendy bisschop (uitvinder van Buddy Jesus) heeft immers bepaald dat iedereen die zijn huis van God betreedt automatisch vrij is van zonden. Doorgeredeneerd zou God echter feilbaar blijken als twee gevallen engelen in de hemel terug kunnen keren. En als God feilbaar blijkt zal alles wat hij/zij geschapen heeft ophouden te bestaan. Dus moet die engelen een halt toe worden geroepen, zo legt boodschapper-engel Metatron (een geweldig aardig-sarcastische Alan Rickman) uit aan uitverkorene Bethany, nadat hij in een vuurzuil is verschenen en zij hem met — logisch — een brandblusser te lijf is gegaan.
Dogma is één groot feest van dit soort fraaie en hilarische gedachtekronkels. De film laat zich aanhoren als een dik twee uur durend Scooby Doo-einde op het Nieuwe Testament, waarin de personages in hele lappen tekst uitleggen hoe het eigenlijk zat met die en die, wie anders is dan hij leek te zijn en waarom (Jezus was zwart, de canon-vormers waren racistisch) en wat er zal gebeuren als dit niet en dat wel. En zo laat Smith zich bij monde van al zijn personages kennen als een verankerd katholiek die worstelt met zijn religie en uitkomt op een vrij, blij, tolerant soort geloof — en zijn overdenksels ook voor niet-bijbelvasten begrijpelijk weet te maken. Hij revancheert zich daarmee op twee matige films. Heeft hij niet veel te vertellen, zoals in Mallrats en Chasing Amy, kan hij stierlijk vervelend worden. Is zijn scenario liefdeswerk, zoals overduidelijk voor Dogma geldt, dan zijn zijn komedies nauwelijks te overtreffen.

Chris Buur