Djam

Roma-regisseur Tony Gatlif gaat verder op zijn muzikale reis. Deze keer staat hij stil bij de rebetika. Met deze samensmelting van Turkse en Griekse muziek overstijgt hij gesloten grenzen en dichtgetimmerde naties.

Kunnen we inmiddels schrijven dat muziekstijlen in plaats van personages de hoofdrol spelen in de films van Tony Gatlif? De Roma-regisseur van onder andere Geronimo (2014), Transylvania (2006) en muziekdocumentaire Latcho Drom (1993) gaat in eerste instantie op muzikale reis door Europa en lijkt daar gaandeweg pas personages bij te zoeken. Die vindt hij meestal in de vorm van amateurs of beginnende acteurs die nog nieuw voelen als ze op het scherm uitbarsten in zang, dans en spel.
Maar eerst is er de muziek. Na de flamenco van Vengo, de Noord-Afrikaanse percussie van Exils en de Roma-muziek van Geronimo kiest Gatlif in Djam voor de rebetika, een muzikale ontmoeting tussen de Grieken en Turkse vluchtelingen aan het einde van de negentiende eeuw. Deze muziek met Turks en Grieks bloed gaat letterlijk over grenzen. Niet alleen geografisch: de rebetika werd in Griekenland geassocieerd met hasj en opiaten. Het was muziek voor nozems, schoffies en vrijdenkers. Kortom: muziek die zich niet liet inperken.
De vrijheid van de rebetika vindt haar weerklank in Djam, een wat rommelige maar aanstekelijke film over vluchtelingen en gesloten grenzen. We volgen Djam (met een onweerstaanbare energie gespeeld door opkomend actrice Daphne Patakia), een sanguinische Griekse jonge vrouw die bij de scheepswerf van Lesbos woont. Haar oom, een scheepsbouwer met een Turkse achtergrond, vraagt haar om een nieuwe ‘drijf-stang’ te halen in Istanbul. Zo wordt ze op een missie gestuurd die haar naar het hart van Turkije brengt en tot de kern van de huidige vluchtelingencrisis. Tijdens haar reis stuit Djam op Avril, een Franse vrouw die als vrijwilliger vluchtelingen wil helpen, maar zonder geld gestrand is in een land dat ze niet snapt. Niet dat Djam veel geld heeft, maar toch ontfermt ze zich over Avril en samen vinden ze een weg terug naar Lesbos.
Zo treden ze onbedoeld in de voetsporen van vluchtelingen. Zonder geld en zonder papieren blijkt de reis over de Turkse grens lang en vermoeiend te zijn. Mensen gaan niet zomaar de grens meer over. Maar muziek mag dat wel. Djam is een film over culturele ontmoetingen die sporadisch uitbarst in hartstochtelijke muziek. In veel films zouden zulke segmenten het verhaal onderbreken, maar in Djam vormen ze de kern van de film. Zoals de drijfstang die Djam in Turkije moet halen, is muziek hier het middel dat alle losse onderdelen met elkaar verbindt.

Hugo Emmerzael