Difret (Zeresenay Mehari over)

Met een grotendeels lokale crew filmde Zeresenay Mehari op het platteland van Ethiopië. Met het doel om een zo getrouw mogelijk beeld te schetsen van zijn geboorte­land, waar nog steeds een wrede traditie wordt gepraktiseerd: telefa, het roven van kind­bruiden. "Nieuwsitems doen zelden recht aan de werkelijkheid."

Door Sasja Koetsier

Het ene moment zit je in de schoolbanken, denkend aan wat je later worden wilt, het volgende word je ontvoerd en verkracht. Door een man die op die manier bij je familie een huwelijk kan afdwingen. Het overkwam Aberash Bekele, en het overkomt minderjarige meisjes in Ethiopië tot op de dag van vandaag; alleen wist Bekele zich aan haar belager te ontworstelen, waarbij ze hem met zijn eigen geweer doodde.

Zeresenay Berhane Mehari

De spraakmakende rechtszaak die hierop volgde is het onderwerp van Difret, de debuutfilm van Zeresenay Berhane Mehari. Eind jaren negentig, toen in Ethiopië de zaak live op tv werd uitgezonden en het gesprek van de dag was, verbleef de Ethiopische filmmaker in de Verenigde Staten; pas jaren later, tijdens een ontmoeting met de broer van Bekele’s advocaat, hoorde hij ervan. Toen Mehari afgelopen zomer in Amsterdam was, waar Difret na successen op Sundance en de Berlinale te zien was tijdens World Cinema Amsterdam, vertelde hij de Filmkrant hoe dit verhaal hem trof.
"Ik weet niet of ik deze film ook gemaakt had als ik niet in het buitenland was gaan studeren. Er zijn dingen die je in je eigen land makkelijk over het hoofd ziet: in mijn geval, dat ik deel uitmaakte van een samenleving die het leed van vrouwen in stand houdt door de traditie niet ter discussie te stellen." Want hoewel telefa bij wet verboden is, komt de politie er in de praktijk zelden aan te pas en wordt de zaak meestal geschikt met een ‘bruidsschat’, waarbij het meisje dus met haar verkrachter trouwt.
"Het is geen makkelijk verhaal om te vertellen", geeft Mehari toe. "We zijn er niet trots op. Daarom wilde ik zorgvuldig omspringen met de nuances van de traditie en de integriteit van de mensen. Want het gaat niet om mijn mening, of hoe het Westen hier tegenaan kijkt. Ik wil het laten zien in de context van het land en van de cultuur."

Doordenkertje
Niet alleen heeft hij zijn best gedaan zijn eigen stem zo min mogelijk te laten doorklinken in de film, ook stilistisch houdt hij zich op de vlakte. In het conventioneel vertelde verhaal legt hij dan ook eerder vakmanschap dan flair aan de dag. "Ik wil dat het publiek met de personages bezig is en niet met de filmmaker", merkt hij daar zelf over op. En daarmee doelt hij niet alleen op een westers festivalpubliek. Ethiopische filmkijkers horen nadrukkelijk tot zijn doelgroep, vandaar ook zijn keuze voor een Amhaars gesproken film met een Ethiopische cast. Ook de Amhaarse titel is een doordenkertje, bedoeld voor het publiek in eigen land. "De meest algemene betekenis van difret is ‘durf’, maar in de film wordt het woord tweemaal uitgesproken in zijn tweede betekenis, ‘verkracht worden’. Zo daalt de betekenis langzaam in: hoe moedig deze twee vrouwen waren om zo’n hardnekkige traditie aan te vechten."
Twee vrouwen, want het op Bekele gebaseerde personage Hirut is eigenlijk niet de protagonist van Difret: dat is haar advocaat, de hoogopgeleide, stadse Meaza, eigenaar van een advocatenbureau gespecialiseerd in rechtshulp aan vrouwen. Actrice Meron Getnet, een ster van het Ethiopische televisiedrama, geeft haar de tact en onverzettelijkheid van iemand die weet dat ze geschiedenis aan het schrijven is. Via Meaza worden we vrij soepel het verhaal in geleid, maar de film vergeet niet om duidelijk te maken hoe ver de realiteit van het platteland verwijderd is van verlichte noties als lichamelijke integriteit of zelfbeschikkingsrecht.
De kloof tussen die twee werelden komt onnadrukkelijk aan het licht wanneer we getuige zijn van de stammenrechtspraak die in Hiruts geboortedorp over de kwestie wordt gevoerd. Het is op het eerste gezicht een respectvolle uitwisseling tussen beide partijen, democratisch bijna — totdat je beseft dat er uitsluitend mannen aan deelnemen. Difret presenteert de justitiële overwinning dan ook niet als een eindpunt. Hiruts leven is gered, maar het is een leven afgesneden van haar familie en haar geboortegrond, en zonder ook maar de minste garantie dat haar jongere zusje niet weer het volgende slachtoffer wordt. Aldus de taaie praktijk van de strijd voor vrouwen- en kinderrechten.

Reliëf
In de credits van Difret prijkt de naam van Angelina Jolie, die zich als executive producer aan de film verbond. "Dat is pas helemaal aan het einde gebeurd, toen de film al af was", zegt Mehari, "maar haar betrokkenheid heeft enorm geholpen om aandacht voor de film te krijgen. Het was voor mij een grote steun dat ze de film als film bewonderde, want ik heb er steeds naar gestreefd dat Difret zijn belang niet alleen maar ontleent aan het onderwerp."
Hij wilde dan ook per se op 35mm draaien. "Voorstellingen van Ethiopië, zelfs in documentaires of nieuwsitems, doen zelden recht aan de werkelijkheid. Er hangt altijd iets van mystiek omheen. Ik wil Ethiopië laten zien zoals de bewoners het kennen: de weidsheid, de bronnen die je al van mijlenver kunt zien. Ik wilde reliëf aanbrengen tussen de stad en het dorp. Op video kon dat allemaal niet."
Maar: omdat er in Ethiopië geen filmlab is, moest het materiaal in Mumbai worden ontwikkeld. "De eerste negen dagen konden we niet zien wat we hadden geschoten, en mijn director of photography Monika Lenczewska kreeg uiteindelijk van de zenuwen geen hap meer door haar keel. We huilden tranen van opluchting toen we na ruim een week het eerste ruwe materiaal zagen."