DIE UNBERÜHRBARE

Ontgoocheling in Berlijn

  • Datum 17-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films DIE UNBERÜHRBARE
  • Regie
    Oskar Roehler
    Te zien vanaf
    01-01-1999
    Land
    Duitsland
  • Deel dit artikel

Hannelore Elsner als Giselda Elsner

Oskar Roehler heeft met Die Unberührbare een mooi portret van zijn moeder gemaakt: ontroerend, liefdevol, maar allesbehalve blind voor de fouten en zwakheden van een ooit gevierd schrijfster die volkomen vastgeroest is in haar communistische idealen.

Voor de televisie zit een verwarde vrouw, in haar bevende handen een sigaret en een glas wijn, de hoorn van de telefoon onder haar kin geklemd, fluisterend dat ze dood wil. Ze kijkt naar beelden van de val van de Berlijnse Muur. De vrouw, die in de film Hannah Flanders heet, is gemodelleerd naar de schrijfster Gisela Elsner, de moeder van filmmaker Oskar Roehler (Sylvester countdown). Net als Elsner is de hoofdpersoon uit zijn film een icoon van het links-radicalisme van de jaren zestig, een ooit gevierd schrijfster die al lang uit de mode is geraakt, net als haar linkse idealen. Hoewel afkomstig uit een welgesteld milieu, met een voorliefde voor luxe en haute couture, is ze fel gekant tegen het kapitalisme. De communistische DDR staat voor haar model voor een betere samenleving. Maar het is theorie, ze heeft het communisme nooit aan den lijve ondervonden. Met de muur stort haar laatste restje hoop in op een alternatief voor het zo verfoeide kapitalisme.
Ze verhuist in een opwelling naar Berlijn, in de hoop daar nog een paar gelijkgestemden te treffen, maar daar beseft ze dat de Oost-Duitsers ver van haar afstaan in hun vreugde over de val van de muur en hun omarming van het kapitalisme. Er is daar geen plaats voor haar. Ze is een vreemde in de maatschappij die ze met hart en ziel verdedigd heeft. Een mooi beeld waarin dit pijnlijk wordt aangetoond is dat waarin Hannah tijdelijk wordt ondergebracht in een appartement van de uitgeverij: in haar dure Dior-mantel staat ze verloren tussen de verpauperde hoogbouw, het socialistische arbeidersparadijs van weleer. Steeds zijn de locaties, van haar eigen kille luxe-appartement tot de druk-rommelige huiskamer van een Oost-Duitse familie, zodanig gebruikt dat ze zowel de psychologische als de maatschappelijke verwarring die er heerst tot uitdrukking brengen.

Fassbinder
Elsner is niet in staat zich aan de nieuwe situatie aan te passen. Haar verstarde denken heeft zich jarenlang verzet tegen herziening van haar politieke overtuiging. Haar verschijning is daarmee geheel in overeenstemming: met haar donkere oogmake-up, zwarte Mary Quant-pruik en couture-pakjes is ze een relikwie uit de jaren zestig, een anachronisme in de nieuwe, snel veranderende tijd. Ze lijkt zo weggelopen uit een oude Fassbinder-film.
Actrice Hannelore Elsner (geen familie) is formidabel: een geestelijk wrak op het punt van een zenuwinzinking, maar toch met een zekere trots, waardigheid en elegantie. De film is een prachtige samenvloeiing van een persoonlijke tragedie met de dramatische politieke en maatschappelijke gebeurtenissen die het einde van de Koude Oorlog inluidden. Tevens is het een portret van de ontgoocheling van een hele generatie intellectuelen die het socialisme hebben aangehangen als het enige humane alternatief voor de ongelijkheid binnen het kapitalistische systeem.
Roehler heeft niet alleen die teleurstelling goed weten te treffen, maar ook de stemming onder de Oost-Duitse bevolking; de vreugde, het optimisme en het gevoel van saamhorigheid. Zeker achteraf lijkt dat optimisme wat naïef, maar doet niet onder voor de naïviteit waarmee Hannah het communistische gedachtegoed idealiseert.

Petra van der Ree