DIE FÄLSCHER

die fälscher voert joden op in concentratiekamp Sachsenhausen die Engels en Amerikaans geld moeten vervalsen. Leert het bizarre verhaal iets over de Holocaust?

Kun je zinvol discussiëren over de moraal van gevangenen in de nazi-concentratiekampen? Het antwoord bepaalt de waardering voor die fälscher van Stefan Ruzowitkzy, die bijna tien jaar geleden met de vrolijke westernparodie die siebtelbauern een Tiger Award op het filmfestival in Rotterdam won. De Oostenrijkse filmmaker gebruikt een curieuze voetnoot in de geschiedenis van de Holocaust voor een verhaal over morele dilemma’s in concentratiekampen. De film voert in 1936 in Berlijn de jood Salomon Sorowitsch — Sally voor vrienden — (knappe rol van Karl Markovics bij wie nooit emoties op het gezicht zijn te zien) op, die als meestervervalser van paspoorten en geld een luxueus leven leidt. Omringd door knappe vrouwen en met geld als water geniet hij met volle teugen van het leven. De naïeveling denkt dat hij onkwetsbaar is, omdat hij zich aanpast. Dat andere joden worden opgepakt, komt volgens hem doordat zij zich niet willen aanpassen. Natuurlijk sluit het net zich ook rond deze simpelman. Hij wordt opgegepakt en belandt in Mauthausen.
Hij wordt gered als de inspecteur die hem arresteerde, zich hem herinnert als in Sachsenhausen een drukkerij voor vals geld op poten moet worden gezet. Met vele miljoenen vervalste dollars en Engelse ponden wilden de Nazi’s de Britse en Amerikaanse economieën destabiliseren. Sally’s meesterschap in vervalsen kunnen ze daarbij goed gebruiken. Hij krijgt de leiding over het project en krijgt evenals de andere gevangenen die eraan meedoen een voorkeursbehandeling. Terwijl in de rest van het kamp joden achteloos worden vermoord, krijgen zij voldoende voedsel en matrassen om op te slapen. Als de gevangenen erin slagen perfecte vervalsingen te maken, wordt hun het leven gespaard, belooft de nazi-commandant. Wat te doen? Meewerken aan een naziplan, dat de oorlog misschien verlengt, zodat nog veel meer mensen zullen omkomen? Of ten koste van het eigen leven niet meewerken?

Pervers
die fälscher draait om het morele dilemma van de gevangenen. Sally is een overlever en twijfelt niet. Voor hem ligt het simpel: "Men past zich aan of sterft." Ook beseft hij dat hij door mee te werken de levens redt van de andere bij het project betrokken gevangenen. Tegenover hem staat een communistische gevangene, die het pervers vindt om het aan project mee te doen. Hij saboteert de pogingen om vals geld te maken. Ook als door zijn houding medegevangenen dreigen te worden doodgeschoten, blijft hij bij zijn standpunt. Ruzowitzky schetst een glashelder moreel dilemma in die fälscher, maar loopt daarmee voorbij aan de essentie van concentratiekampen. Het lijkt alsof hij nooit van Primo Levi heeft gehoord, die stelde dat het leven in concentratiekampen werd bepaald door een morele leegte. Het was ieder voor zich en er waren geen morele discussies. Die luxe konden gevangenen zich helemaal niet permitteren. De discussie in die fälscher doet niet denken aan vernietigingskampen, maar aan het gewone leven. Daarin kunnen we fijn debatteren over morele kwesties. die fälscher is een aardige denkoefening in een verkeerde context.

Jos van der Burg