Der Staat gegen Fritz Bauer
Niemand wilde Eichmann voor het gerecht
De Duitse openbare aanklager Fritz Bauer werd eind jaren vijftig bij het opsporen van oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann tegengewerkt door de Duitse regering, blijkt uit Der Staat gegen Fritz Bauer.
Fritz Bauer speelde twee jaar geleden een bijrolletje in de speelfilm Das Labyrinth des Schweigens, over het Auschwitzproces van 1963, waarin de uitvoerders van de gruwelen in het vernietigingskamp voor de rechter stonden. Dat hij niet de hoofdrol speelde, was raar, want Bauer was de drijvende kracht achter het proces. De openbare aanklager in Frankfurt wilde met het proces het Duitse zwijgen over Auschwitz doorbreken. Het werd voor hem een zware teleurstelling, omdat zijn opvatting dat niet alleen hoge officieren, maar iedereen die in Auschwitz werkte schuldig was aan de gruwelen, nauwelijks weerklank vond. Aangeklaagden die stelden dat zij onschuldig waren omdat zij van hongerhand bevelen hadden gekregen, kregen lichte straffen. Een rol speelde ook dat Bauer een controversiële figuur was, in wie de regering en bondskanselier Adenauer een drammer zagen omdat hij geen streep onder het naziverleden wilde zetten.
Bauer was de luis in de pels van de leiders van het land, die liever het Wirtschaftswunder bezongen dan zich rekenschap te geven van het gruwelverleden. Tussen hen en Bauer heerste een vijandschap, die zes jaar eerder was begonnen met Bauers streven om nazileiders te vervolgen. Daarin werd hij stevig tegengewerkt door de Duitse overheid, die er alles aan deed om Bauers missie te laten mislukken. Ze overwoog zelfs om op hem op basis van een nog geldige naziwet voor homoseksualiteit te laten vervolgen. Dat Bauer joods was, speelde ook een rol, want bij overheidsinstanties was het antisemitisme na de oorlog niet meteen verdwenen.
Der Staat gegen Fritz Bauer is een filmisch conventioneel, maar fascinerend, voor de Duitse overheid beschamend, verslag van Bauers jacht op Adolf Eichmann. Als Bauer door een tip erachter komt dat de uitvoerder van de Jodenvernietiging in Argentinië woont, schakelt hij voor zijn arrestatie niet de Duitse overheid in, maar de Israëlische Mossad. Bauer weet namelijk zeker dat de Duitse autoriteiten Eichmann zullen laten lopen. "Niemand, van Bonn tot Washington, wil Eichmann voor het gerecht", weet hij zeker. Om de Duitse overheid te misleiden, verspreidt hij het gerucht dat Eichmann in Koeweit woont. Tegen die tijd is de titel van de film duidelijk: Bauer had het drukker met het afschudden van de Duitse overheid dan met het opsporen van oorlogsmisdadigers.
Wie, zoals ik, een positief beeld had van de Vergangenheitsbewältigung, de verwerking van het naziverleden, wordt door Der Staat gegen Fritz Bauer voor wat de eerste naoorlogse periode betreft hardhandig uit de droom geholpen. Bij de Duitsers, de overheid voorop, moest door mannen als Bauer het morele besef er worden ingeslagen dat men niet met de rug naar het verleden moest staan, maar er de confrontatie mee aangaan.
Jos van der Burg
