DEAD MAN WALKING

Tim Robbins maakte in 1992 zijn regiedebuut met de geslaagde, eeuwig actuele en geestige politieke satire Bob Roberts over een ultra-rechtse zakenman die zich in de Amerikaanse politiek omhoog werkt. Ook in zijn tweede film houdt Robbins de vinger aan de pols van de Amerikaanse samenleving, maar deze keer valt er weinig te lachen. Dead man walking is een aangrijpende film over de emoties van een ter dood veroordeelde moordenaar en de ouders van de twee tieners die hij vermoordde.

De discussie over de doodstraf overstijgt in Nederland zelden het niveau van de borreltafel, omdat de politieke en culturele elite het erover eens zijn dat de doodstraf niet thuishoort in het Nederlands strafrecht. Alleen de auteur Gerrit Krol waagde het een paar jaar geleden om in een pamflet een andere mening uit te dragen. In Amerika ligt dat anders, want daar ontbreekt het aan eenstemmigheid over het onderwerp. Bovendien gebeurt daar wat Nederlandse politici tot nu toe hebben weten te voorkomen: de doodstraf is er een politiek item, waarmee kan worden gescoord. Dead man walking moet worden gezien tegen deze achtergrond. De sobere film brengt in Amerika zowaar geld in het laatje, wat opmerkelijk is voor een film die geen moment doet denken aan Hollywood en het de kijker niet gemakkelijk maakt.
Dead man walking is gebaseerd op het gelijknamige, succesvolle boek dat de non Helen Prejean in 1993 schreef over haar ervaringen met ter dood veroordeelden, die soms jarenlang in hun cel op de uitvoering van het vonnis wachten. Het boek bevat niet alleen de neerslag van de correspondentie en de gesprekken die zij met hen voerde, maar doet ook verslag van de confrontatie die zij aanging met de familieleden van de slachtoffers. Vanuit therapeutisch oogpunt zal op de bufferpositie van de non wel van alles aan te merken zijn, maar vanuit het standpunt van de non — de boodschap van Jezus geldt voor iedereen — is het een te respecteren standpunt.

Walging
Dat Tim Robbins een intelligente filmmaker is, bewees hij met Bob Roberts en laat hij ook nu weer zien. Het grootste gevaar dat een film over de doodstraf bedreigt, is dat hij een larmoyant verhaal vertelt over zielige misdadigers, die door hun slechte jeugd de criminaliteit in werden gedreven. Scenarist en regisseur Robbins trapte niet in deze valkuil. Sean Penn is fantastisch als de onsympathieke dader, die zijn naderende executie dankt aan de gruwelijke moord, samen met een vriend, op twee tieners, die de pech hadden door de twee dronken mannen vrijend in een bos te worden aangetroffen. De moordenaar voelt zich verbonden met ‘de arische broederschap’ en ziet in Hitler een bekwaam leider, die misschien iets te ver ging in zijn enthousiasme. Ook hoopt hij dat de beulen bij zijn executie de dodelijke injectienaalden eerst zullen schoonmaken als voor hem een zwarte aan de beurt is geweest. Het is met deze racistische, wrokkige en verbitterde dader, die vol zelfbeklag zit, dat de non in schriftelijk contact komt. Als de executie nadert vraagt de moordenaar of zij hem wil bezoeken. Dat levert fascinerende en aangrijpende scènes op, met dialogen op hoog niveau, waarin galgenhumor, mededogen, afkeer en walging elkaar afwisselen.

Barbarij
Wat Dead man walking vooral zijn kracht geeft, is dat hij niet blijft steken bij de dader, maar ook laat zien wat hij heeft aangericht. De scènes waarin de non op bezoek gaat bij de ouders van de twee vermoorde tieners zijn nauwelijks met droge ogen aan te zien. Verbijsterd vragen zij zich af waarom de non de moordenaar geestelijk bijstaat: "Ik wil hem zien braden." De film laat overtuigend zien dat het in de levens van deze mensen nooit meer goed zal komen. Bij één ouderlijk stel is het verdriet zo on hanteerbaar groot, dat hun relatie op de klippen loopt met echtscheiding als resultaat. Het is deze poel van verdriet die de non aanzet tot een kritisch zelfonderzoek. Waarom wil zij eigenlijk ter dood veroordeelden bijstaan? Natuurlijk vindt zij het antwoord: "Een monster kun je gemakkelijk afmaken, een menselijk wezen niet." Wie de juistheid van deze opmerking aanvaardt, beleeft het einde van de film als een moderne vorm van barbarij. Het executieritueel, zoals we dat inmiddels kennen uit Jaap van Hoewijks documentaire Procedure 769. The witness to an execution, schokt ook nu weer door de kille onverschilligheid waarmee de staat een mensenleven vernietigt. In dit geval gebeurt dat — de film speelt in Louisiana — door een aantal injecties die op gemechaniseerde wijze — de beul is vervangen door een machine — worden toegediend.
Dead man walking is een onthutsende film. Dat de film aan het slot in wel erg christelijk vaarwater terechtkomt door de moordenaar tot inkeer te laten komen, zodat hij bevrijd van zijn zonden kan worden geëxecuteerd, schaadt de film enigszins, maar doet weinig afbreuk aan zijn intense, emotionele kracht. Hoewel Robbins in interviews benadrukt dat zijn film niet moet worden opgevat als een statement tegen de doodstraf, kan Dead man walking moeilijk op een andere manier worden geïnterpreteerd.
Niet de doodstraf, maar wel levenslang voor de bejaarde leden van de Academy of Motion Picture Arts and Sciences als zij het wagen om bij de Oscaruitreiking Sean Penn en Susan Sarandon te passeren.

Jos van der Burg