De stilte rond Christine M. en Moordwijven

Hoe de moord van drie vrouwen op een man bij de ene regisseur een feministische klassieker oplevert, en bij de andere een narcistisch kijkje in de welvaartgeneratie geeft. De stilte rond Christine M. versus Moord­wijven.

Drie vrouwen die besluiten een man te vermoorden. Geen nieuws feit dat dagelijks te lezen is in de Nederlandse kranten, maar toch inspiratiebron voor twee uiteenlopende filmmakers in verschillende periodes in de Nederlandse filmgeschiedenis: Marleen Gorris en Dick Maas.

Dat twee films met dezelfde strekking toch compleet verschillend kunnen zijn, bewijzen De stilte rond Christine M. (1982) en Moordwijven (2007). Waar Gorris haar drie hoofdpersonen laat strijden om de feministische orde in de maatschappij te herstellen, toont Maas drie narcistische en materialistische types die als uiteindelijk doel hebben om het geld te erven van hun stinkend rijke echtgenoten.

1-0 voor de vrouwen
Hoewel de moord in beide films centraal staat, wordt deze op twee verschillende manieren geïntroduceerd bij de kijker. In De stilte rond Christine M. weet de kijker vanaf het begin dat de moord heeft plaatsgevonden. Gorris besluit echter om de daadwerkelijke moordscène pas na geruime tijd te tonen aan de kijker, en doet dit door middel van flashbacks.

Ze filmt de ruimte waarin de moord zich afspeelt door middel van totalen, maar wisselt ze af met medium en over shoulder-shots van de daadwerkelijke moord. Hierdoor geeft ze de toeschouwer het gevoel zich in dezelfde ruimte te bevinden. De moord voelt bijna intiem, als iets wat je samen met de drie vrouwen meemaakt. Zo creëert Gorris sympathie en een zekere mate van begrip voor de drie verdachten.

De eerste drie kwartier van de film krijg je de nodige informatie over de drie verdachten, maar vorm je je nog geen duidelijk beeld. Je kiest nog geen kant. Normaliter zou een moord als deze enkel zorgen voor afschuw en vervreemding van de moordenaars, maar dankzij het cameragebruik weet Gorris de toeschouwer erbij te betrekken.

Materialisme in totaalshots
Daar waar Gorris vooral gebruik maakt van intieme shots, toont Dick Maas zich in Moordwijven de koning van de extreme totalen. Door gebruik te maken van deze totaalshots benadrukt hij hoe belangrijk de omgeving van zijn hoofdpersonen is. Maas toont het over de top jetsetleven van zijn drie hoofdpersonen, en laat geen scène onbenut om hun overdreven levensstijl weer te geven. Het materialisme van zijn hoofdpersonen uit zich in alles wat om hen heen gebeurt. Een gesprekje is nooit zomaar een gesprekje, maar altijd een gesprekje op een tennisbaan, of een jacht, of met een limousine op de achtergrond.

In feite zou je kunnen zeggen dat Maas dezelfde tactiek toepast als Gorris. Door totaalshots te gebruiken, creëert hij op zijn manier een duidelijke context voor de drie vrouwen, en poogt hij ook sympathie te kweken. Door je hun leefomgeving en rijkdom zo onder de neus te wrijven is het namelijk moeilijk om de dames los te zien van hun exorbitante levensstijl, en besef je dat, willen ze deze levensstijl behouden, er weinig anders op zit dan de moord ook daadwerkelijk te plegen. Want zeg nu zelf, hoe kunnen zij nog verder leven zonder hun dagelijkse winkelrondje en roze Hummer?

Afleiding
Waar het verhaal van De stilte rond Christine M. begint met de moord, die pas later in de film getoond wordt, heeft Moordwijven een constante, chronologische opbouw, met de moord als climax. Maas wisselt beelden van de huurmoordenaar, die verwikkeld is in politieachtervolgingen en worstelingen achter het stuur, af met dramatische ontploffingen en rondvliegende brokstukken.

Dankzij de manier van filmen heeft Maas een groot speelveld gecreëerd, waar hij zelf dankbaar gebruik van maakt. Zo kan hij serieuze gesprekken op de voorgrond laten plaatsvinden, terwijl de kijker op de achtergrond een Togoleese asielzoeker ziet verdrinken na een mislukte worsteling met een elektronische grasmaaier. Waar Maas deze achtergrondgrapjes nodig heeft om de kijker te boeien en vooral te amuseren, ligt de kracht van Gorris net in het klein houden van de shots. Er is geen enkele afleiding. Gorris heeft geen opsmuk van de omgeving nodig.

Feminisme
De stilte rond Christine M. zou een feministische klassieker worden, die dertig jaar na dato nog werd opgenomen in de programmering van de eerste editie van London Feminist Film Festival. Gorris toont een realistische kijk op de maatschappij van de jaren tachtig, en laat op subtiele wijze zien dat de verschillen tussen man en vrouw nog steeds erg groot zijn. Drie vrouwen die een man vermoorden werd beschouwd als een volslagen belachelijke misdaad. Die vrouwen moesten wel knettergek zijn, want welke normaal denkende vrouwen zouden ‘zomaar’ een man vermoorden?

Dankzij de opeenstapeling van de kleine, op het eerste gezicht nietszeggende details en opmerkingen die tegen vrouwen geplaatst worden, begrijp je waar Gorris met deze film naar toe wil, en ook waarom deze film toentertijd zo veel ophef veroorzaakte. Je hoeft geen doorgewinterde feminist te zijn om je te realiseren dat de verschillen tussen man en vrouw duidelijk aanwezig waren, en ook dat er de laatste dertig jaar weinig veranderd is.

Waar Gorris de moord gebruikt om een boodschap over te brengen, gebruikt Maas zijn Moordwijven als puur entertainment. Men kijkt in 2007 niet meer op van moordende vrouwen, en al helemaal niet als zij dit doen voor de erfenis. Dankzij films als Moordwijven wordt de boodschap van Gorris zelfs 31 jaar later pijnlijk duidelijk: er moet nog heel wat gebeuren voordat dit soort vrouwonvriendelijke vooroordelen de wereld uit zijn.

Dit artikel werd geschreven in het kader van de Workshop Filmkritiek 2013 van de Filmkrant en Eye Filmmuseum en verscheen in een special rond Nederlandse filmklassiekers.