DARWIN’S NIGHTMARE

De horror, de horror

  • Datum 23-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films DARWIN’S NIGHTMARE
  • Regie
    Hubert Sauper
    Te zien vanaf
    01-01-2004
    Land
    België/Frankrijk/Oostenrijk
  • Deel dit artikel

De documentaire Darwin’s nightmare registreert op koele wijze een verschrikkelijk ecologisch, moreel en economisch verval aan het Tanzaniaanse Victoriameer. Darwin’s nightmare kreeg vorig jaar de European Film Award voor beste documentaire.

Ergens op een achternamiddag in de jaren zestig liet iemand een Nijlbaars los in het Victoriameer. Veertig jaar later zijn bijna alle andere vissen verdwenen. Geen probleem, zegt een visexporteur in Hubert Saupers documentaire Darwin’s nightmare, want zonder de Nijlbaars zou niemand op de oevers van het meer nog werk hebben. Dat is waar: de lokale economie is volledig afhankelijk geworden van de export van de Nijlbaars en er wordt door de fabriekseigenaren goed geld verdiend aan de handel. Russische vliegtuigen vliegen af en aan om de vis naar Europa en Japan te brengen.
Maar is dit een succesverhaal? Nee, dit is horror. Sauper schetst al wandelend door de dorpen en langs de oevers van het Victoriameer een ecologisch, moreel en economisch verval met postapocalyptische trekken. De lokale bevolking profiteert niet van de opbrengst van de vis, sterker nog, ze kunnen de Nijlbaars niet eens betalen. De filet gaat naar Europa en wat achterblijft, zijn de van maden vergeven vissenkoppen die in de hete zon, onbedekt naar de binnenlanden worden vervoerd. De mensen die de koppen selecteren, worden langzaam blind door de ammoniakdampen die eruit komen. Jongeren zwerven ouderloos over straat en branden de lijm van de visverpakkingen en snuiven hun hersenen tot pulp; hoeren verhuren zich aan piloten en vissers en worden soms zo erg mishandeld dat ze sterven. En of dat allemaal al niet genoeg is: in de meeste vissersdorpen is een flink deel van de mensen besmet met hiv of met aids. In Kilimile, vertelt een lokale priester, sterven de komende zes maanden zestig van de 390 inwoners.

Zuurstof
Hubert Sauper registreert koel maar met veel oog voor visueel detail de gevolgen van globalisering voor de bevolking van het Victoriameer terwijl hij steeds terugkomt op zijn centrale vraag: wat vervoeren de vliegtuigen die hier de vis komen halen? ‘Niets’, volgens de fabriekseigenaar, ‘materiaal’, volgens de vliegtuignavigator, ‘voedsel en medische hulpmiddelen maar vooral wapens voor oorlogen in omringende landen’, volgens een aantal Tanzanianen. Sauper levert geen bewijs, daar lijkt het hem ook niet om te doen. Hij zegt alleen: ‘Kijk, dit is internationale handel zonder barrières. Zoals de Nijlbaars de lokale ecologie heeft uitgewoond, zo verplettert de internationale handel de lokale economie.’ De armoede is zo groot, vertelt een Tanzaniaan, dat veel mensen oorlog willen omdat het leger tenminste een fatsoenlijk salaris uitbetaalt.
Sauper stelt af en toe een vraag maar laat vooral de camera rustig zijn werk doen: de realiteit is verschrikkelijk genoeg, een sterfbed voor het dorp Mwanza. En uiteindelijk voor veel meer lokale economieën.
In een film die in de documentaire aan een groep Tanzaniaanse politici wordt vertoond, is te horen dat door de komst van de Nijlbaars op niet al te lange termijn de zuurstof uit het Victoriameer verdwenen zal zijn. Maar, zoveel maakt Sauper duidelijk, ook boven water is alles aan het verstikken.

Ronald Rovers