Dancer in the Dark

Na zijn losgeslagen Dogma-film The Idiots gaat Lars von Trier verder in de lijn van Breaking the Waves. Opnieuw vat hij een oud filmgenre bij de horens, om met een satanisch genoegen zijn tragische heldin te tergen. Eigenzinnige popzangeres Björk is het hartbrekend middelpunt van de musical Dancer in the Dark.

Muziek biedt troost. Grote zorgen kunnen verlicht worden door melancholieke klanken of een vrolijk deuntje. Luister naar Bach of Chet Baker en het leven wordt weer draaglijk.

Ook het bestaan van Selma, hoofdpersoon van Dancer in the Dark, krijgt meer glans dankzij de muziek die ze in haar hoofd hoort. Ze heeft het zwaar, maar musicals houden haar op de been. Niet alleen als ze repeteert voor een amateuruitvoering van The Sound of Music (1965), ook tijdens het afmattende werk in een gootsteenfabriek biedt muziek verlichting. Terwijl ze een helse machine moet bedienen, droomt ze langzaam weg. In haar hoofd vervormt het geraas zich langzaam tot een ritme, de kleuren worden feller en de grauwe fabriekshal verandert voor een paar minuten in een feestpaleis, waar in de stijl van oude Hollywood-musicals uitgelaten wordt gedanst.

Lars von Trier heeft zich in zijn filmoeuvre al van vele genres bediend. Hij werkte in bijvoorbeeld de stijl van de film noir en de soap en Breaking the Waves (1996) was een onvervalst melodrama. Misschien laat hij zich zo gemakkelijk verleiden door een bepaald filmtype, dat hij zijn Dogma-film The Idiots (1998) moest maken om de gebaande paden te ontlopen. Volgens het rigide Dogma-manifest is een genrefilm immers taboe. Nu is hij toch weer op zijn schreden teruggekeerd. Dancer in the Dark, die zich afspeelt in de jaren zestig in Amerika, is een onvervalste musical geworden.

Oogoperatie
Von Triers zesde speelfilm lijkt desalniettemin in veel opzichten op Breaking the Waves, die hij maakte vóór zijn Dogma-film. Opnieuw zorgde Robby Müller voor schokkerig en grofkorrelig handheld camerawerk. En ook ditmaal is de hoofdpersoon een vrouw die zichzelf geheel wegcijfert ten gunste van de liefde, in dit geval voor haar kind.

De Tsjechische immigrante Selma werkt dag en nacht om een oogoperatie voor haar zoon Gene te bekostigen, zodat hij niet blind zal worden. Zelf is zij door deze erfelijke ziekte al zeer slechtziend, maar dat weerhoudt haar er niet van om levensgevaarlijk werk te verrichten. Als ze bijna al het geld bij elkaar heeft gebracht, wordt zij bestolen door de bevriende buurman op wiens erf zij een huisje huurt. De ontdekking van de misdaad draait uit op een drama.

Het noodlottige verloop is des te wreder, omdat haast iedereen in de film het toonbeeld van altruïsme is. Ook Selma’s collega Kathy, gespeeld door Catherine Deneuve, haar aanbidder Jeff en de bewakers in de gevangenis hebben het beste voor met de wereld, en met Selma in het bijzonder. Lars von Trier zelf schept er daarentegen haast een satanisch genoegen in om de tragische heldin zo veel mogelijk dwars te zitten. Dat zorgt voor momenten die even komisch als hartverscheurend zijn. Net als in Breaking the Waves is het soms moeilijk om die zinloze goedhartigheid-tegen-de-klippen-op te accepteren. Maar terwijl Bess hulp zocht bij God, put Selma kracht uit de muziek – en die laat zich in film heel goed uitdrukken.

Dromerige sloofje
Het zijn de musicalscènes die in Dancer in the Dark voor opwinding, ontroering en vertroosting zorgen. Lars von Trier nam deze met honderd kleine digitale camera’s op, zodat hij de choreografieën vanuit alle kanten kon filmen. Eerlijk gezegd is dat enorme technische vernuft er niet aan af te zien. De dansscènes zijn lang niet zo wervelend als bijvoorbeeld de finale van An American in Paris (1951), de danssequenties van Busby Berkeley of andere hoogtepunten uit de musicalgeschiedenis. Erg is dat overigens niet. De hoekig gemonteerde scènes passen uitsteken bij de schots en scheve ritmes in de prachtige muziek die Björk voor Dancer in the Dark componeerde.

De IJslandse, die in Cannes een Gouden Palm won, is meer een fenomeen dan een actrice. Toch lukt het haar uitstekend om het hartbrekend middelpunt van de film te worden. Slechts heel af en toe storen de kinderlijke maniertjes waar zij patent op heeft. Meestal is zij geloofwaardig als het dromerige sloofje wier moederliefde allesoverheersend is.

Bij de première van de film in Cannes deed Von Trier een boekje open over de conflicten die hij met zijn hoofdrolspeelster op de set heeft gehad. Ze hebben de film niet geschaad. Dancer in the Dark is een monument van schoonheid en troost geworden. Von Trier en Björk leiden ons een tranendal in, maar laten ons er dankzij de musicalscènes vervolgens ook weer uit ontsnappen.