CONTE D’AUTOMNE

Een tikkeltje malicieuzer is Eric Rohmer in zijn laatste film Conte d’automne. Of lijkt dat maar zo omdat we van de volwassene meer zelfkennis en waardigheid verwachten dan van de adolescent? In Rohmers laatste seizoensvertelling staan niet twintigers maar veertigers centraal. Niet meer wijsheid wacht ons met de jaren, maar hoogstens meer behoedzaamheid en berusting.

"Ze heeft veel gelezen over natuur, leven, gedachtes, en ze zegt veel diepere dingen dan jij ooit gezegd hebt", zo beschrijft twintiger Rosine de moeder van haar nieuwe vriendje tegen haar ex-minnaar en ex-docent, die nog steeds haar favoriete gesprekspartner is. "Onze relatie overstijgt iedere categorie. Ik voel me veel meer op mijn gemak bij haar dan ik me bij jou ooit heb gevoeld. Het verlangen speelt geen rol bij ons." Aha, een Rohmer-meisje weet de ervaren toeschouwer. Zo druk in de weer met het definiëren van de eigen gevoelens dat zij daarbij die van de anderen uit het oog verliest. De ex-minnaar vliegen de beledigingen om de oren, maar ze worden met zoveel vanzelfsprekendheid en charme uitgesproken dat de man het amper in de gaten heeft. Nu heeft hij ook gelijk dat hij er geen acht op slaat: onbeholpen als hij lijkt, weet hij toch wel beter.
De arrogantie en eigenwijsheid van het meisje gaan gepaard met een even ontwapenende als beschamende naïeviteit: hoe zou je anders op het idee kunnen komen om de vrouw, met wie je zo’n intense vriendschap hebt, te willen koppelen aan je ex-geliefde, wiens voortdurende geflirt je nog steeds met zichtbaar genoegen ondergaat. Dat is werkelijk een heel slecht idee. Maar maak dat maar eens duidelijk aan het Rohmer-meisje, voor wie de perfecte ideeënwereld consequent en principieel meer waar blijft, ook al druisen praktijk en gevoelens er radicaal tegenin.

Druiventeler
Druk gewandeld, gepraat, gelogen en geduid wordt er ook in Rohmers laatste, weer gemoedelijk voortkabbelende seizoensvertelling. Het is meer van hetzelfde in het aangename decor van wijngaard, bruiloftsfeest, prikkelstruiken en het warme zonlicht van de herfst in het zuiden van Frankrijk. Toch is er, zoals gezegd, ook iets anders. Rohmer geeft een presentje aan de trouwe fans die sinds de jaren zeventig en tachtig met hem zijn meegereisd door naast bovengenoemde typische Rohmer-adolescente twee vrouwen van voorbij veertig in het verhaal centraal te stellen. Beide oudere hoofdrolspeelsters in Conte d’automne hebben we al eerder ontmoet. Béatrice Romand (Magalie) was de eigenwijze, beetje pedante Sabine die per se wilde trouwen in Le beau mariage (1982). En Marie Rivière (Isabelle) was de gevoelige Delphine op zoek naar een romantische liefde in Le rayon vert (1987). In Conte d’automne zijn ze zo’n vijftien jaar ouder en hebben ze van rol gewisseld. Isabelle (Rivière) is getrouwd en leeft het languissante leven van een dame van stand, compleet met saaie echtgenoot en hobbieus boekwinkeltje. De trouwlustige Sabine in Le beau mariage vinden we in Conte d’automne terug als de pruilerige, eigenzinnige, wat inflexibele druiventeler Magalie. Magalie heeft haar wijngaard tot haar bastion gemaakt. Zowel vriendin Isabelle als ‘schoondochter’ Rosine bezien deze zelfgekozen eenzaamheid met zorgzame achterdocht en gaan op zoek naar een geschikte geliefde voor hun vriendin.

Reis
Wat je vooral ‘leert’ uit Conte d’automne is waarom het helemaal niet moeilijk was om al die jaren met evenveel ergernis als empathie mee te leven met Rohmers (in vergelijking met jezelf) steeds jongere personages. Zijn universum is leeftijdsloos. In Conte d’automne zijn de veertigers nog even druk bezig met het omlijnen van wie zij zijn, en hoe zij zich verhouden tot anderen, en het vaak hardnekkig volgehouden zelfbedrog leidt ook bij hen nog steeds tot pijnlijke en aandoenlijke momenten. Wanneer bijvoorbeeld de dromerige Isabelle op een kandidaat-geliefde voor haar vriendin stuit die ze zelf ook wel leuk vindt, spint ze als een poes onder zijn complimentjes en reageert ze koket verongelijkt als de man en de vriendin het inderdaad goed met elkaar kunnen vinden. Ondertussen ontkent ze deze aantrekkingskracht met kracht met de leugenachtige bewering dat de man "teveel op haar echtgenoot lijkt om gevaarlijk te zijn". Ja, ja, het zal wel, zuchten wij. Toch is de winst van de jaren misschien dat Isabelle zelf uiteindelijk ook wel beter weet, getuige haar melancholieke, berustende blik aan het slot van de film, wanneer zij met haar echtgenoot achterblijft op het bruiloftsfeest van haar dochter. "Het is tijd om de druiven te oogsten. Alweer een jaar voorbij (..) Als het leven een reis is, wens ik u een veilige tocht", zingt de zanger van de bruiloftsband haar en ons weemoedig toe. Dit lied biedt tevens het ontroerendste moment van de film. Het voelt als de liefdevolle afscheidsgroet van een regisseur die ons door de jaren heen confronteerde met mozaïekjes vol Frans gezwets, gestuntel en gehunker, zodoende ergernis en schaamrood producerend, maar wiens dialogen door alle afweer heen steeds weer verdacht dicht in de buurt kwamen van dat telefoongesprek dat je gisteren nog had met je beste vriendin.

Jann Ruyters