CONFESSIONS OF A DANGEROUS MIND

Scenarioschrijver Charlie Kaufman was de held van het afgelopen Filmfestival Berlijn. Hij schreef de scripts van twee van de energiekste films in competitie: Adaptation., onder regie van zijn oude Being John Malkovich-maatje Spike Jonze, en Confessions of a dangerous mind, het regiedebuut van acteur George Clooney.

Met Being John Malkovich was hij er opeens: Charlie Kaufman. Want hij had het verhaal bedacht over die drie lieve tobbers die de ingang hadden ontdekt naar het brein van John Malkovich. De film werd geregisseerd door de beste videoclipmaker van de jaren negentig, Spike Jonze, en alle aandacht ging naar sterren Cameron Diaz, John Cusack en Catherine Keener die bereid waren hun reputaties op het spel te zetten in zo’n vreemd en verheugend onconventioneel verhaal.
Toen was er Human nature. Geregisseerd door een andere videoclipmaker, Michel Gondry. En omdat daar de uitwerking achterbleef bij het verhaal over aapmensen, mensapen en overbeharing, werd opeens voor iedereen duidelijk dat er ergens in Hollywood een schrijver aan het werk was die een heel nieuwe betekenis zou gaan geven aan het begrip science fiction. Charles Darwin, Stanislav Lem, Philip K. Dick, Samuel Beckett, Stephen Hawking lagen op zijn nachtkastje. Quantummechanica, ontwikkelingspsychologie en evolutietheorieën zijn slechts enkele van de frivolere invloeden op zijn werk.
Tijdens het afgelopen Filmfestival Berlijn gingen er maar liefst twee films naar een scenario van zijn hand in première: Adaptation., onder regie van zijn oude Being John Malkovich-maatje Spike Jonze, en Confessions of a dangerous mind, het regiedebuut van acteur George Clooney.

Idols
Het script van Confessions of a dangerous mind schreef hij eerst. De film is gebaseerd op de autobiografie van de Amerikaanse televisieproducent Chuck Barris, die in de jaren zestig de formats bedacht voor shows als ‘The dating game’, waarin vrijgezellen aan elkaar werden gekoppeld, en ‘The gong show’, waarin aspirant sterren door een hardvochtige jury met een enkele gongslag van het podium konden worden gebonjourd. Het waren de oervormen van ongeveer driekwart van alle hedendaagse televisieshows, met ‘Idols’ als meest recente voorbeeld.
Barris (in de film verrukkelijk neergezet door de relatief onbekende Sam Rockwell) had echter niet genoeg aan een leven in de schijnwerpers. In zijn autobiografie verklaarde hij ook dat hij in de schaarse vrije tijd van zijn 80-urige werkweek huurmoordenaar zou zijn geweest voor de CIA. Boek, scenario en film koppelen zo het hoogtepunt van de na-oorlogse welvaart en de seksuele revolutie aan de duisternis van de Koude Oorlog. Openbaarheid en geheimzinnigheid, publiek en privé, schijn en wezen, het zijn geen onderscheiden, keurig afgebakende begrippen meer.
Of het allemaal waar is, is een triviale vraag. Regisseur Clooney zei daarover in Berlijn: "Ik heb niet aan Chuck Barris gevraagd of het allemaal echt is gebeurd. Als een goede verdedigingsadvocaat dacht ik dat ik dat beter niet kon weten. Ik heb er een mening over. Die blijkt uit de film. Maar alles wat ik daaraan wil toevoegen is dat het fascinerend is als het allemaal waar is, maar nog veel fascinerender als iemand die zo rijk en beroemd was als Chuck Barris het allemaal verzonnen heeft."
Bij Charlie Kaufman hoef je al helemaal niet met dit soort vragen aan te komen. Hij sprak in Berlijn niet over Confessions, en zweeg veel in de groepsinterviews die hij samen met Jonze en dubbelhoofdrolspeler Nicolas Cage over Adaptation. gaf. Daarin voert hij zichzelf en zijn fictieve tweelingbroer Donald ten tonele. Ook voor hem gaat het er niet om of goede verhalen echt gebeurd zijn, het gaat erom of ze op een andere manier waar zijn, namelijk waarachtig, oprecht, eerlijk. En als hij dan toch iets wil met al zijn filmscripts dan is het "discussie oproepen over de geldigheid van dit soort begrippen". "Ik ben tegen het soort didactische films dat Hollywood doorgaans produceert", vertelde hij, "films waarin de toeschouwer naar huis wordt gestuurd met alle antwoorden."

Writer’s block
Confessions of a dangerous mind heeft een trefzeker script, dat nog wordt versterkt door de beheerste, doch speelse en kleurrijke regie van Clooney. De debuterende regisseur deed een gelukzalige greep in de vele stijlen die de filmgeschiedenis heeft opgeleverd en bracht de lessen die hij van de gebroeders Coen en zijn compagnon Steven Soderbergh (samen hebben ze de productiemaatschapij Section Eight) heeft geleerd in de praktijk.
Met Adaptation. daalde Kaufman echter weer helemaal opnieuw af in de krochten van zijn schrijverschap. Half geplaagd door een echt ‘writer’s block’, half door zijn talent om alles plezierig ingewikkelder te maken dan het is, boog hij zich over de bijkans onmogelijke opdracht om een speelfilm te maken van de Amerikaanse bestseller The orchid thief van Susan Orlean, een essayistisch non-fictie boek over de betovering van orchideeën. Dit greep hij weer aan voor een verhaal over inderdaad een schrijver die een boek aan het bewerken is. Of zoals dat in het Engels heet, een ‘adaptation’. Wat de trouwe Darwin-kenner Kaufman dan meteen weer verder deed fantaseren over de vraag hoe mensen zich überhaupt aanpassen aan hun omgeving. Zelf denkt hij trouwens dat dat instinctief gebeurt.
Even was Kaufman heel openhartig in Berlijn, toen hij toegaf dat al zijn scenario’s in wezen over hemzelf gaan: "Ik portretteer mijn eigen verwarring. Tijdens het schrijven van Adaptation. was ik echt wanhopig, dus toen ik niet meer wist hoe het verder moest, heb ik dat als uitgangspunt voor het schrijven genomen. Tegelijkertijd had ik er ook veel plezier in om een broer of een alter ego voor mezelf te verzinnen en te kijken hoe een andere kant van mezelf op zo’n situatie zou reageren."
Waarschijnlijk is Kaufman een van die zeldzame mensen voor wie in een haarscherpe wereld wetenschappelijke fictie en gefantaseerde feiten even waar zijn. De scenariogoeroe Robert McKee (gespeeld door Brian Cox) die hij in Adaptation. opvoert en die zo’n beetje voor alles staat waar Kaufmans scripts níet aan voldoen, was in ieder geval zo gecharmeerd van het scenario dat hij bij wijze van charmant staaltje van poëtische rechtvaardiging een inleidend essay schreef bij de boekuitgave van het scenario.

Dana Linssen