Computer Chess

De Filmkrant tipt op het Leiden International Film Festival: Computer Chess van Andrew Bujalski. Een retrofilm over computerschaak. En hoe mensen en machines hun onschuld verloren.

Tegenwoordig staan de schaakcomputers op Marktplaats. Omdat het als amateur nou ook weer niet zo makkelijk is om ervan te winnen. Toen meesterschaker Garri Kasparov het in 1997 af moest leggen tegen de illustere Deep Blue II weet hij dat aan een ‘menselijke fout’. Er zou een bug in het programma zitten. Zo makkelijk is het nou namelijk ook weer niet om van een schaakcomputer te kúnnen verliezen. De Amerikaanse indiefilm Computer Chess neemt ons mee naar de begindagen van die eeuwigdurende strijd tussen mens en machine. Naar een morsig motel in the middle of nowhere waar ergens begin jaren tachtig een groepje computernerds en schaakfanaten bijeenkwam om de krachten te meten.
Door de gruizige zwart-wit-videobeelden (zoveel mogelijk opgenomen met origineel materiaal) en de kenmerkende lo-fi-semi-documentaire-stijl van regisseur Andrew Bujalski ontstaat bovendien nog een andere interessante ontmoeting tussen mens en techniek. Je krijgt het gevoel met een tv-ploeg mee te lopen die voor het eerst een real-live reportage maakt. De beelden zijn even candid als triviaal.
Computer Chess gaat over het moment dat machines nog onschuldig waren. Onze kennis van de technologische wereld anno nu geeft die beelden een zweem van melancholie en verloren onschuld. Dat wordt nog versterkt door het liedje van seventies singer-songwriter Collie Ryan aan het begin van de film: "What can I say? There’s nothing but changes. You and I stay the same anyway."
Computer Chess is ondanks de historische setting dan ook weer niet zo anders dan het andere werk van Bujalski, bekend geworden als de godfather van de ‘mumblecore’, die Amerikaanse filmstroming die als een doe-het-zelf-variant op de praatfilms van Woody Allen de indruk wekten dat iedereen met zijn vrienden een film kon maken. Sterker nog, ook Computer Chess, dit jaar te zien in de American Indie-competitie van het Leiden International Film Festival, gaat over communicatie, en over de misverstanden die er bla-bla-bla de hele tijd achter woorden schuilen. Net als de (schaak)computers in die begindagen kunnen mensen ook zo makkelijk verstrikt raken in een loop in hun gedachten, dat alles absurd en tragisch wordt. Misschien dat mensen toen en nu wel hoopten door drugs (die een niet onbelangrijke bijrol in de film spelen) of het onderzoeken van de menselijke geest door artificiële intelligenties te ontwerpen een door of perception te vinden om aan die gedachtenlussen te ontsnappen. En dan is het toch weer een bug die je tot winnaar maakt. Iets onberedeneerds en toevalligs. Te vinden in die kleine observaties en non-momenten die ook deze film zo briljant maken.

Dana Linssen