Cloud Atlas

Matrix-regisseurs Andy & Lana Wachowski en Tom Tykwer (Lola rennt) waagden zich met een budget van ruim honderd miljoen en een sterrencast aan de verfilming van de onverfilmbaar geachte roman Cloud Atlas.

Het is een gedurfde onderneming om David Mitchells roman Cloud Atlas tot een film te bewerken. Zes verschillende tijden, zes verschillende plaatsen, zes protagonisten en zes verhalen die als de poppetjes van een matroesjka in elkaar passen. De muiterij van een groep ouderen in een hedendaags Engels verzorgingstehuis, een futuristische nachtmerrie in Neo Seoul en het einde van de beschaving op een tot stammenstrijd vervallen Hawaiï worden omsloten door een reis over de Stille Oceaan in 1849, de korte bloeiperiode van een getalenteerde Britse componist tijdens het interbellum en de ontdekking van een nucleaire samenzwering in het Amerika van de jaren zeventig. Elk van die verhalen zou in principe een film op zich kunnen zijn, ware het niet dat personages uit het ene verhaal op subtiele manieren de gebeurtenissen in het andere beïnvloeden. Een uitdagende vertelstructuur, maar het is vaker gedaan. Sterker nog: sinds Short Cuts en Magnolia is de mozaïekfilm een enorm populair genre geworden.
Iñárritu’s Babel was vermoedelijk de eerste die de geografische grenzen slechtte, maar Cloud Atlas gaat nog een stap verder door ook de beperking van tijd te overstijgen. Alle protagonisten maken een sprong in de toekomst doordat zij hun verhaal doorgeven via de media van hun periode: een reisjournaal, een verzameling brieven, een grammofoonplaat, een roman, een film, een audiovisuele holografische opname. Het halve millennium dat de film bestrijkt eindigt uiteindelijk bij de oervorm van menselijke communicatie: een verhaal bij een kampvuur. Tot zover de opmars der beschaving; al doet de film zijn best om die in wezen cynische teneur wat af te zwakken.

Maskerade
De genres die Cloud Atlas verenigt, lopen uiteen van klucht tot dystopie, maar wat alle episoden gemeen hebben, is dat ze draaien om een protagonist die zich bewust wordt van de een of andere vorm van machtsmisbruik. Terugkerende thema’s zoals waarheid, vriendschap en moed worden gebundeld in de overkoepelende gedachte dat elke daad, goed of slecht, vormgeeft aan de wereld van de toekomst. Die gedachte neemt in de film kosmische proporties aan. Want het idee dat we na de dood voortleven in onze daden, was de makers niet sterk genoeg. Ze verzonnen een maskerade waarin de acteurs in verschillende episoden ‘reïncarneren’ in steeds andere rollen, wat leidt tot de wildste vermommingen die geslacht, ras en leeftijd onbevreesd overbruggen. Zo wordt Hugo Weaving opgetuigd met een borstpartij, Hugh Grant met latex rimpels, Jim Sturgess met dito spleetogen en Doona Bae met sproeten en rossig haar. Het is een interessant statement op zichzelf — en ook zeker niet helemaal los te zien van Lana Wachowski’s eigen gender bending (ten tijde van The Matrix heette ze nog Larry) — maar het is ook een keuze die op ergerlijke wijze de aandacht vestigt op de inspanningen van de make-upafdeling en de identiteit van de acteurs.

Vlinder
Door dezelfde acteurs steeds te laten terugkeren, konden de makers wel meer samenhang aanbrengen tussen de episoden — everything is connected, meldt de tagline van de film. ‘Mindfuck cinema’, zoals het genre ook wel wordt genoemd, balanceert altijd tussen eenheid en verscheidenheid. Of om de beeldspraak te lenen van de componist uit de film: tussen de solo’s van de afzonderlijke instrumenten en het tutti. Cloud Atlas kiest duidelijk voor het ensemble.
Die keuze om een sterke nadruk te leggen op het Grote Verhaal bepaalde ook de montage, die anders dan in de roman de verschillende episoden voortdurend met elkaar laat afwisselen. De verhaallijnen worden een voor een geïntroduceerd, maar zodra het plaatje compleet is, beginnen ze door elkaar te lopen. Sneller en sneller worden de scènes op elkaar gesneden, totdat de montage culmineert in een crosscutting van clips waarin de protagonisten hun figuurlijke sprong naar de vrijheid wagen. Het is knap dat het de makers lukt om zes verhaallijnen zo nauw te verweven zonder dat de kijker het spoor bijster raakt, maar door dit voortdurend schakelen komt geen enkele episode echt goed uit de verf. Oudbakken aforismen (‘als ergens ter wereld een vlinder met zijn vleugels slaat…’) trekken de aandacht steeds maar weer naar ijle hoogte, waar alles in elkaar overvloeit. Cloud Atlas is ambitieus en spectaculair vermaak, maar visionaire cinema is het niet.

Sasja Koetsier