CLEAN, SHAVEN

‘Een schizofreen is nooit alleen’, zo luidt een zegswijze. Lolbroeken proberen ermee op wc-muren te scoren, maar voor de schizofrene medemens valt er weinig te lachen. In zijn indrukwekkende debuutfilm Clean, shaven maakt de Amerikaanse regisseur Lodge Kerrigan de geestesziekte op pijnlijke wijze invoelbaar. Leuk is anders.

Ze zijn aandoenlijk of hilarisch. Mensen die geestelijk niet in orde zijn worden in speelfilms zelden integer in beeld gebracht. Als filmmakers daar al een poging toe doen staat niet het personage met de afwijking maar de verhouding met de omgeving centraal. Een manisch depressieve Richard Gere krijgt een relatie met zijn psychiater in Mr. Jones, de aaibaar autistische Dustin Hoffman kan het in Rainman eindelijk goed met broertje Tom Cruise vinden. De wetten van de speelfilm gebieden dat het publiek zich moet kunnen identificeren met een ‘normaal’ personage, want anders komt er niemand naar de bioscoop. Tenzij het een volstrekt blanco personage als Forrest Gump betreft. Bij voorkeur vertolkt door Tom Hanks. Het afgelopen jaar werden we in Dumb and dumber weer eens vergast op de schlemiel als komisch nummer. Bij voorkeur vertolkt door Jim Carrey. Wie naar Hollywood luistert weet: zo’n autist is reuze gezellig en met een debiel kun je lachen.
Slechts een handjevol filmmakers brak met de wetten en concentreerde zich uitsluitend op het ziektebeeld. Zo toonde Roman Polanski het complete geestelijke verval van een jonge vrouw in Repulsion, verdiepte John McNaughton zich in de geestestoestand van een totaal verknipte seriemoordenaar in Henry: portrait of a serial killer en maakt Lodge Kerrigan de kijker deelgenoot van de wereld van een schizofreen in Clean, shaven. Het zijn drie films waarin geen enkele concessie is gedaan aan de gemoedsrust van de kijker, loodzwaar en even pijnlijk als indrukwekkend.

Geluiden
In zijn debuutfilm draait Kerrigan geen seconde om de hete brij heen. Ogen de beelden van wuivend riet en een golvende zee nog uitermate rustgevend, de geluidsband is dat allerminst. Radioruis, onduidelijke teksten en vervreemdende geluiden zijn samengevoegd tot een auditieve gruwelcollage. Het klanktapijt bevindt zich onder alle scènes waarin de schizofrene Peter Winter gevolgd wordt. Het is een uitermate effectieve manier om de toeschouwer in Peters wereld te trekken. De getergde man hoort voortdurend geluiden, wie zijn ogen sluit bevindt zich nog steeds in Winters nachtmerrie.
In een van de eerste scènes zit de man in een geparkeerde auto. Het zou een understatement zijn om hem als gespannen te omschrijven. Met een doffe knal stuitert een bal tegen de voorruit, de man schrikt. Er kijkt een meisje door de ruit. De man stapt uit. We horen een kind schreeuwen, maar zien slechts het interieur van de auto. De man stapt weer in en rijdt weg. Op de achtergrond staat iemand nonchalant tegen een muur geleund. Ofschoon de geluidsband een delict suggereert is er niets te zien dat de suggestie hard maakt.
Winter hoort niet alleen geluiden, hij lijdt ook aan achtervolgingswaan. Om zijn gekte te beteugelen plakt hij de spiegels van zijn auto met kranten af. Zijn paranoïa blijkt niet geheel ongegrond, want een detective verdenkt hem ervan bij een motel een meisje te hebben vermoord. Peter toont dan ook opvallend veel belangstelling voor jonge meisjes, maar dat kan ook te maken hebben met zijn wens zijn dochtertje te willen zien.

Gevaarlijk
Lodge Kerrigan bespeelt zijn publiek in Clean, shaven op meesterlijke wijze. Een ingewikkelde verhaallijn kent de film niet, in zijn scenario heeft de regisseur alle overbodige franje vermeden. Het subplotje over de detective die verbeten jaagt op een kindermoordenaar lijkt in eerste instantie alle vooroordelen over geesteszieken te bevestigen, maar het dient een hoger doel. Zoals in de scène met het meisje en de bal draait de hele film om de vraag of de schizofrene Peter Winter gevaarlijk is of niet. Daarbij laat Kerrigan geen middel onbenut. Zo bevat de film enkele uitermate schokkende beelden, die bij de vertoning op het Filmfestival Rotterdam begin dit jaar een exodus van onthutste kijkers tot gevolg hadden.
Dat het zien van Clean, shaven zo’n intense ervaring is komt mede door het werkelijk fantastische spel van acteur Peter Greene. Door middel van zijn nerveuze mimiek, gespannen blik, trillende handen en onzekere stem weet hij in elk beeldje een voelbare spanning op te roepen. Wie bedenkt dat de opnamen van deze low-budget film een periode van twee jaar besloegen kan niet anders concluderen dan dat Greene een geweldige acteur is. Na een klein rolletje in Pulp fiction, waarin hij als Zed gangsterbaas Marcellus Wallace verkracht, dook hij onlangs op in het Steven Seagall actie-vehikel Under siege 2. Het is te hopen dat zijn kwaliteiten in de toekomst beter benut worden. Wat er verder ook met Greene en Kerrigan gebeurt, hun samenwerking heeft in ieder geval een ijzersterke film opgeleverd. Maar u bent gewaarschuwd: leuk is anders.

Bart van der Put