CARLA’S SONG

Carla’s song is in veel opzichten een echo van Land and freedom, de voorlaatste film van Ken Loach. Politieke bewustwording tijdens een socialistische revolutie, de vermenging van een liefdesverhaal met een grote dosis politiek en een pleidooi voor solidariteit binnen de arbeidersbeweging binden beide films. Maar waar Land and freedom een weliswaar traditionele, maar evenwichtige film is, is bij Carla’s song dat evenwicht ernstig zoek.

Er zijn maar weinig filmmakers die hun eigen beginselen zo onvoorwaardelijk trouw blijven als Ken Loach. Compassie voor de arbeidersklasse, kritiek op de heersende klasse en een scherp oog voor de mankementen in de samenleving. Als Brit hoeft Loach niet ver te zoeken om misstanden te vinden waar hij zijn pijlen op kan richten. Slechte arbeidsomstandigheden in de bouw (Riff raff), het gesappel van de middle class hero (Raining stones) of de ongelijke strijd tegen overheidsinstanties en bureaucratie (Ladybird, ladybird). Ook het tijdperk na Thatcher is bepaald geen paradijs.
Maar de ambities van de socialist Loach reiken verder. Zijn vorige film, Land and freedom, was zo’n ambitieuze onderneming om een groter thema aan te pakken: de Spaanse burgeroorlog. David, een werkloze communist uit Liverpool, vertrekt naar Spanje om zijn bijdrage te leveren aan de revolutie. Hij sluit zich aan bij een anarchistische militie, maar raakt verstrikt in de onderlinge verdeeldheid van links. Hij ontdekt gaandeweg dat het de communistische partij is die de revolutie de nek omdraait. De film is vóór alles een pleidooi voor solidariteit: socialisten vanuit de hele wereld trokken naar Spanje om tegen Franco te vechten. En het is juist het gebrek aan solidariteit die de revolutie deed mislukken. Loach wil ons iets leren over de Spaanse burgeroorlog en hoopt dat we er iets ván leren; Davids politieke bewustwording moet ook de onze zijn.

Strijdvaardig
Met Carla’s song, dat in de jaren tachtig speelt, waagt Loach zich aan een soortgelijk onderwerp. George, een buschauffeur uit Glasgow, ontmoet de Nicaraguaanse vluchteling Carla en wordt verliefd op haar. Hij ontdekt al snel dat ze getraumatiseerd is door haar oorlogsverleden. Hij weet haar vertrouwen te winnen maar begrijpt niets van haar. Hij stelt voor om samen naar Nicaragua te gaan om af te rekenen met het verleden dat haar achtervolgt. Tot zo ver is het een aardige film. Het is Loach zoals we die kennen uit bijvoorbeeld Raining stones: menselijk leed tegen een niet te nadrukkelijk aanwezige politieke achtergrond en met een humoristische inslag. De confrontaties tussen George en zijn werkgever, de agressie op straat en in zijn bus zijn realistisch, scherp en met een fijne humor. George is de goedheid zelve, strijdvaardig en niet al te gecompliceerd. Het is mooi om te zien hoe het besef zich bij hem opdringt dat Carla een leven geleid heeft waar hij zich geen voorstelling van kan maken. Zijn jongere zusje, die nog op school zit, moet hem de situatie in Nicaragua uitleggen.
Tot hier is het een compact drama van menselijke proporties. Het deel dat zich in Nicaragua afspeelt vormt daarmee in teveel opzichten een breuk. George en Carla gaan op zoek naar Antonio, de ex-vriend van Carla van wie ze niet weet of hij nog leeft. Die zoektocht voert hen langs vrienden en familie, door vijandelijke gebieden en frontlinies. George leert dat de contra’s gesteund worden door de Amerikaanse regering en ziet een dorp in vlammen opgaan. Hij realiseert zich dat de wereld die realiteit is voor Carla, te groot en te ingewikkeld is voor hem.

Littekens
Carla’s song is zowel een oorlogsgeschiedenis als een liefdesverhaal, maar de verhouding daartussen wringt. De politiek dringt zich in het tweede deel zo op dat de dwingende dramatische lijn uit het eerste deel verloren gaat. Dat komt omdat Loach het niet voldoende vindt om de oorlog als onzichtbare maar aanwezige achtergrond te laten fungeren bij het verhaal van Carla en George. Hij wil voor de kijker de toestand in Nicaragua uit de doeken doen omdat hij dat een belangwekkende periode uit de geschiedenis vindt. Waar het aanvankelijk om ging was de subjectieve beleving van Carla, de littekens die bij haar zijn achtergebleven en de manier waarop George daar mee om moet zien te gaan. Maar gaandeweg verschuift het accent naar de objectieve, daadwerkelijke situatie in Nicaragua, die door gesprekken met arbeiders en Sandinisten duidelijk wordt gemaakt. Niet alleen George leert van zijn reis en zijn ontmoetingen, wij moeten er ook van leren en dat geeft de film een onaangenaam didactisch tintje. En wat leren we er eigenlijk van? Niet meer dan de grove omtrekken van een drama dat in grote lijn al als bekend verondersteld mag worden. We zouden meer leren van de ervaringen van Carla, van de wonden die in haar leven geslagen zijn. En daarvoor hoeven we niet naar Nicaragua, zoveel is uit het eerste deel van de film wel duidelijk geworden.
Net als in Land and freedom is ook in Carla’s song solidariteit tussen de arbeidersklassen het sleutelwoord. Symbolisch ruilt George zijn T-shirt met het opschrift ‘Glasgow’ met het Sandinistenshirtje van een van de brigadeleden. De gezichten in de plaatselijke bar verschillen niet van de hoofden die ons vanuit George’s bus aankijken. De saamhorigheid binnen de Schotse arbeidersklasse is er ook tussen de campañeros. Overal wordt dezelfde strijd geleverd en Loach onderstreept het belang om die strijd te blijven voeren. Loach is echter sterker als hij zich bij kleinere onderwerpen dichter bij huis houdt en in veelzeggende scènes dramatiek weet op te roepen in plaats van die expliciet te onderwijzen. Zijn laatste twee films zijn teveel geschiedenis- of vormingslessen die de boodschap eerder in de weg staan dan dat ze die benadrukken.

Petra van der Ree