CAREER GIRLS

Toen Mike Leigh vorig jaar in Cannes de Gouden Palm voor Secrets and lies in ontvangst kwam nemen, had hij zijn volgende film Career girls al gedraaid. Dat was opmerkelijk want de filmmaker staat bekend om de lange voorbereidingstijd van zijn films. Voor zijn volgende film kan de stugge Engelsman beter weer veel tijd nemen, want Career girls laat zien dat Mike Leigh en snelheid geen gelukkige combinatie vormen.

Mike Leigh (54) is legendarisch om de bijzondere werkmethode die hij erop nahoudt. Zijn films komen tot stand na maandenlange intensieve sessies met acteurs. Begonnen wordt met nauwelijks meer dan een idee, dat al improviserend langzaam een filmvorm krijgt. Tot een traditioneel geschreven scenario komt het nooit, want Leigh houdt ervan om ‘vanuit zijn hoofd’ te filmen. Het is een arbeidsintensieve werkwijze, waarin Leighs theaterachtergrond is te herkennen. Met zijn benadering staat hij lijnrecht tegenover de Amerikaanse cinema, waarin het scenario heilig is verklaard, en waaraan Leigh dan ook een gruwelijke hekel heeft. Als zijn methode werkt levert dat intens drama op met imponerende acteerprestaties, omdat Leigh vaak het onderste uit de kan weet te halen bij zijn acteurs. In 1993 leverde dat David Thewlis voor zijn rol in Naked in Cannes de prijs voor de beste acteur op, een onderscheiding die Leigh-acteur Brenda Blethyn vorig jaar ten deel viel voor haar rol in Secrets and lies. Alle lof dus voor Mike Leigh, die nog weet wat spelregie is.

Psychiatrische patiënten
Dat het bij Mike Leigh ook mis kan gaan, bewijst Career girls. De film volgt afwisselend met flashbacks en scènes uit het heden de relatie tussen Hannah en Annie, twee dertigers die elkaar zes jaar na hun studie, als beiden inmiddels een drukke carrièrebaan hebben, voor het eerst weer terugzien en een weekend met elkaar doorbrengen. Natuurlijk doen zij wat vroegere vrienden altijd doen: praten over het verleden. In zo’n situatie zijn flashbacks handig, dus krijgen we een groot aantal scènes uit het studentenleven van de twee vriendinnen voorgeschoteld. Wie nostalgie verwacht, komt bedrogen uit, want Mike Leigh is daar de man niet naar.
Als student was Annie een tobberige, door een huidziekte en zenuwtics onaantrekkelijke jonge vrouw en Hannah een agressief-neurotisch type, dat niet alleen anderen maar vooral zichzelf in de weg zat. Voeg daaraan toe de dikke, verlegen en stotterende student Ricky, met wie zij hun kamer delen, en we hebben een gezelschap dat zich niet als zondagskinderen door het leven beweegt. We herkennen er de typische Mike Leigh-uitgangssituatie in, waarin de personages nooit op goede voet staan met de samenleving, maar altijd een zware strijd moeten leveren om overeind te blijven.
Tot zover niks mis, ware het niet dat Leigh dit keer het gevaar dat zijn films altijd bedreigt niet heeft kunnen indammen. De prachtige actrice Katrin Cartlidge (Naked, Breaking the waves) en de debutanten Lynda Steadman en Mark Benton spelen hun rollen als respectievelijk Hannah, Annie en Ricky volledig ‘over the top’, zodat hun personages curieuze karikaturen worden. Met als decor een rommelige studentenkamer kijken we naar drie contactgestoorde personen, die meer doen denken aan psychiatrische patiënten dan aan studenten.

Cynische geldwolf
Het heden komt als het tweede spoor in Career girls beter uit de verf. Cartlidge en Steadman zijn hier als dertigers wel geloofwaardig. Mooi toont de film dat de oude vriendschap na zes jaar niet meteen terug is, maar langzaam teruggewonnen moet worden. Langzaam herkennen de twee zich weer in elkaar. De vriendschapsgevoelens worden versterkt door het samen in Londen zoeken naar een appartement voor Steadman. Leigh kon het niet laten om zijn kritiek op (mannelijke) yuppies hier weer eens te spuien. De ene verkoper van een appartement is een geilbak, die de vrouwen zijn slaapkamer wil binnenlokken, een ander blijkt een ex-studentenvriendje die in een cynische geldwolf is veranderd. Tegenover deze moreel verderfelijke mensen staat de sociaal onhandige, gevoelige Ricky, die Hannah en Annie aan het eind van de film toevallig tegenkomen. Dat deze jongen is weggezakt in krankzinnigheid illustreert Leighs opvatting dat cynische, gevoelloze mensen goed gedijen in de kapitalistische samenleving, maar dat gevoelige naturen nauwelijks een kans maken.
Leighs opvattingen mogen als ouderwetse maatschappijkritiek overkomen, hij heeft bewezen dat hij er prachtige films uit weet te smeden, alleen is hem dat dit keer bij Career girls niet gelukt. De plot, nooit een sterk punt bij Leigh, is dit keer wel erg simpel, en de suffe afwisseling van heden en verleden doet bijna schools aan. En waarom verrast de cameraman ons nooit eens met filmische beelden, zodat Career girls nooit cinema wordt, maar de indruk wekt voor televisie te zijn gemaakt? Marianne Jean-Baptiste, die de rol speelde van de zwarte dochter in Secrets and lies, blaast met door haar gecomponeerde winkelcentrummuzak het laatste restje fut uit de film.

Jos van der Burg